برگزاری مراسم چهلم برای اموات

 سوال

آیا مراسم چهلم برای اموات بدعت است و از رسوم مجوس هاست؟

 

پاسخ

پاسخ اول: مفهوم شناسی بدعت

برگزاری مراسم چهلم برای اموات را وهابیت به عنوان بدعت دانسته اند این در حالی است که لغت شناسان، بدعت را وجود و اختراع چیزی می‌‏دانند که قبلاً وجود نداشته و از آن اثری نبوده است می دانند، چنان که جوهرى مى‏نویسد: «البدعه إنشاء الشیء لا على مثال سابق، واختراعه وابتکاره بعد أن لم یکن؛»[1] «بدعت به معناى پدید آوردن چیز بى‏سابقه و عمل نو و جدیدى است که نمونه نداشته باشد». ومعنای اصطلاحی بدعت که در دین مورد بحث قرار می گیرد، عبارت از هرگونه افزودن و یا کاستن در دین به نام دین می باشد، که شارع و آورنده دین، آن را ابداع و ایجاد نکرده و رضایت به آن نداشته باشد، چنان که ابن حجر عسقلانی می گوید: «هر چیز جدیدی که ریشه شرعی نداشته باشد، در عرف شرع، بدعت نامیده می شود و هر چه که ریشه و دلیل شرعی داشته باشد بدعت نیست»،[2] این تعریف را بسیاری از بزرگان اهل سنت نیز ذکر کرده اند.[3]

علماء شیعه نیز مانند تعریف فوق را ذکر کرده اند، چنان که سیّد مرتضى از متکلّمان و فقهای نامدار شیعه در تعریف بدعت مى‏گوید: «بدعت افزودن چیزى به دین و یا کاستن از آن با انتساب به دین مى‏باشد».[4] طریحى نیز مى‏گوید: «بدعت، کار تازه‏اى در دین است که ریشه در قرآن و شریعت ندارد و به ‏خاطر این بدعت نامیده شده که گوینده بدعت آن را ابداع کرده و به ‏وجود آورده است».[5] حال کسانی که مراسم چهلمین روز را برگزار می کنند به هیچ وجه در صدد اضافه کردن امری در دین نمی باشند و این عمل خود را از باب استحباب و یا تعبد انجام نمی دهند.

پاسخ دوم: عدم منافاتِ برگزاری مراسم چهلم با سنت

از سویی دیگر هدف از برگزاری مراسم چهلمین روز برای اموات عبارت است از:

    ۱. همدردی و کم کردن رنج مصیبت برای بازماندگان میت.
    ۲. همراهی کردن با بازماندگان برای کاستن از تنهایی ایشان.
    ۳. دعا، استغفار و طلب رحمت برای میت.
    ۴. قرائت قرآن و نماز و اهداء ثواب آن به میت.

با توجه به این موارد که مدنظر صاحبان عزا و میهمان می باشد، انجام این امور نه تنها مورد مذمت نبوده و مغایر با دین نیست بلکه برای این امور در دین تاکیدات فراوانی نیز وجود دارد.

حال صاحبان عزا برای نظم دادن و انسجام بخشی به مراسم خود این کار را در روز خاصی انجام می دهند همانگونه که الان مرسوم است در برخی از مناطق در روز پنجم بعد از وفات فرد خانواده وی برایش مراسم می گیرند حال اگر از ایشان سوال شود که آیا شما قصد ورود امری حادث به دین را دارید این امر را منکر می شوند.

پاسخ سوم: قداست عدد چهل در کتاب و سنت

عدد چهل در آیات و روایات وارد شده است، همانگونه که در آیه شریفه آمده است:

«وَ إِذْ واعَدْنا مُوسی أَرْبَعینَ لَیلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَنْتُمْ ظالِمُونَ؛ و به یاد آورید هنگامی را که با موسی چهل شب وعده گذاردیم(و او، برای گرفتن فرمان های الهی، به میعادگاه آمد) سپس شما گوساله را بعد از او (معبود خود) انتخاب نمودید؛ در حالی که ستمکار بودید. خداوند به موسی فرمود: این سرزمین (مقدس)، تا چهل سال بر آنها ممنوع است (و به آن نخواهند رسید)؛ پیوسته در زمین (در این بیابان)، سرگردان خواهند بود؛ و در باره (سرنوشت) این جمعیت گنهکار، غمگین مباش.»[6]

و یا در آیه دیگری خداوند می فرماید:

«وَ وَصَّینَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیهِ إِحْساناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کرْهاً وَ وَضَعَتْهُ کرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً حَتَّی إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعینَ سَنَةً قالَ رَبِّ أَوْزِعْنی أَنْ أَشْکرَ نِعْمَتَک الَّتی أَنْعَمْتَ عَلَی وَ عَلی والِدَی وَ أَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَ أَصْلِحْ لی فی ذُرِّیتی إِنِّی تُبْتُ إِلَیک وَ إِنِّی مِنَ الْمُسْلِمینَ»[7]؛ ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند، مادرش او را با ناراحتی حمل می کند و با ناراحتی بر زمین می گذارد؛ و دوران حمل و از شیر بازگرفتنش سی ماه است؛ تا زمانی که به کمال قدرت و رشد برسد و به چهل سالگی بالغ گردد می گوید: «پروردگارا! مرا توفیق ده تا شکر نعمتی را که به من و پدر و مادرم دادی بجا آورم و کار شایسته ای انجام دهم که از آن خشنود باشی، و فرزندان مرا صالح گردان؛ من به سوی تو بازمی گردم و توبه می کنم، و من از مسلمانانم.»

 از نبی گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) نیز نقل است که ایشان فرمودند: «إن الأرض لتبکی على المؤمن أربعین صباحا»[8]؛  زمین گریه می کند بر مومن چهل روز. و یا روایت دیگر از امام سجاد (علیه السلام) که فرمودند: «أن آدم (علیه السلام) قد بکى على هابیل أربعین لیلة»[9]؛ همانا حضرت آدم چهل شب بر هابیل گریه کرد. از این جهت از باب تبرک جویی مراسم بزرگداشت را نیز روز چهلم برگزار می کنند.

با این وجود می توان گفت که روی آوردن مسلمانان بر برگزاری مراسم چهلم برای اموات می تواند برگرفته از این تاکیداتی باشد که نسبت به عدد چهل وارد شده است.

نکته مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که عمل مومن را باید حمل بر صحت و اباحه نمود از این رو نباید در بدو امر حکم بر بدعت و مخالفت دین بودن، بر اعمال مسلمانان را صادر نمود.

پاسخ چهارم: عدم دخالت فرهنگ صفویه در مشروعیت مراسم چهلم

اما اینکه گفته شده است که این از بدعتهایی است که مجوسها وارد دین کرده اند و پشتوانه دینی ندارد، حرف باطلی است چرا که با مراجعه به منابع روایی و تاریخی مواردی را می توان یافت که بزرگان دین نه تنها برای مراسم چهلمین روز بلکه برای سالیان متمادی توصیه به برگزاری مراسم عزا کرده اند. همانگونه که امام سجاد (علیه السلام)، خانواده امام حسین (علیه السلام) و جابر بن عبدالله انصاری بنا بر تصریح منابع معتبر تاریخی در روز چهلم امام حسین (علیه السلام) در کنار قبر ایشان حاضر شدند و به عزاداری پرداختند. از امام صادق (علیه السلام) نیز نقل شده است: «عن الصادق (علیه السلام) قال: (قال لی أبی: یا جعفر أوقف لی من مالی کذا وکذا للنوادب تندبنی عشر سنین بمنى أیام منى»[10]؛ از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: پدرم (امام باقر) به من فرمودند: پدرم به من فرمود: اى جعفر! از مال من برایم مقدارى وقف کن (نگه‌دار) که تا ده سال در روزهاى منا (سه روز آخر حج) در سرزمین منا براى من سوگوارى (و بیان فضایل و مناقب) کن.)»

همچنین از امام صادق (علیه السلام) نقل است:

«أنه أوصى أن یناح علیه سبعة مواسم فأوقف لکل موسم مالاً ینفق»[11]؛ از امام صادق (علیه السّلام) شنیدم که وصیّت فرمود، تا در هفت موسم از مواسم حجّ‌ نوحه‌گرى براى او ترتیب دهند، و بهمین جهت براى هر موسمى مالى تعیین فرمود که در راه آن خرج شود.

این دو روایت بیانگر این است که جواز برپایی مراسم عزا برای اموات نه تنها در چهلم حتی برای سالیان متمادی نیز جایز است و اشکال شرعی ندارد.

از حضرت زهرا علیه السلام) نیز اینگونه نقل شده است: أخبرنی سلیمان بن داود، عن جعفر بن محمد، عن أبیه، عن علی بن الحسین، عن أبیه: «أن فاطمة بنت النبی، صلى الله علیه وسلم کانت تزور قبر عمها حمزة کل جمعة فتصلی وتبکی عنده»[12]؛ فاطمه زهراء دختر پیامبر (صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ)، هر جمعه به زیارت قبر عمویش حمزه مى رفت و آنجا نماز مى خواند و گریه مى کرد.

با توجه به این روایاتی که از اهل بیت (علیهم السلام) در این باب وجود دارد آیا باز هم می تواند ادعا کرد که برگزاری این مراسمات از بدعتهای صفویه و امری محدث است؟؟؟

بنا بر آنچه بیان گردید برگزاری مراسم چهلم نه تنها بدعت در دین محسوب نمی شود، بلکه مورد تایید می باشد و اعمالی که در این مراسم انجام می شود هیچ منافاتی با دین ندارد.

 

 

پی نوشت ها:

[1] . صحاح اللغه، جوهری، ج 3، ص113.

[2] . ابن حجر عسقلانی،فتح الباری، ج 13، ص 212.

[3] . عمدة القاری، ج 25، ص 27؛ تحفة الأحوذی، ج 7، ص 366؛ عون المعبود، ج 12، ص 235؛ و  ....

[4] . رسائل شریف مرتضى، ج 2، ص 264، نشر دار القرآن الکریم ـ قم.

[5] مجمع البحرین، ج 1، ص 163، مادّه «بدع».

[6] . بقره، آیه 51.

[7] . احقاف، آیه 15.

[8] . طوسی، محمد بن حسن، امالی، ص 535.

[9] . جزایری، نعمت الله، النور المبین فی قصص الانبیاء و المرسلین، ص56.

[10] . کلینی، محمد، الکافی، ج 5، ص 117.

[11] . ابن بابویه، محمد، من لایحضره الفقیه، ج 4، ص 244.

[12] . البیهقی، أحمد بن حسین (م 458)، السنن الکبرى، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، دار الکتب العلمیة، بیروت، الطبعة: الثالثة، 1424 هـ. ق.  ج 4 ص 131.