آیا امام سجاد (علیه السلام) از زیارت و دعا کردن کنار قبر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نهی فرمودند؟؟

پرسش
شبهه
از جمله امور مشروعی که مسلمانان بدان پایبند بوده و انجام می دهند دعا در کنار قبور اولیاء مخصوصا پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) است، در مقابل وهابیت این اقدام مسلمانان را منافی با توحید و شرک به خدا دانسته اند، ایشان معتقدند با این کار، صاحب قبر عبادت شده و قبر او نیز به عنوان مسجد تصور می شود و این همان چیزی است که مورد نهی واقع شده است و از امام سجاد (علیه السلام) نیز در نقد این عمل روایتی وارد شده است که ایشان خطاب به کسی که در نزدیکی قبر رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) آ مده بود و می خواست دعا کند فرمودند:«أَلَا أُحَدِّثُکَ بِحَدِیثٍ سَمِعْتُهُ مِنْ أَبِی، عَنْ جَدِّی، عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ و آله وَسَلَّمَ) قَالَ: «لَا تَتَّخِذُوا قَبْرِی عِیدًا، وَلَا بُیُوتَکُمْ قُبُورًا، وَصَلُّوا عَلَیَّ، فَإِنَّ صَلَاتَکُمْ تَبْلُغُنِی حَیْثُمَا کُنْتُمْ»[1]؛ آیا تو را آگاه کنم به حدیثی که از پدرم شنیدم که ایشان از جدم (علی علیه السلام) از رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل کردند، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: قبر من را عید قرار ندهید و خانه هایتان را قبر قرار ندهید، و درود فرستید بر من پس سلام و درودهای شما به من می رسد هر جایی که باشید»پس بر مبنای این روایت اقدام شیعیان و سایر مسلمانان شرک و بدعت است.

[1] . هذیل، عبدالله بن عبدالرحمن، شبهات المبتدعة فی توحید العبادة عرض و نقد، ص 1061،  ناشر: مکتبة الرشد، چاپ او ل1433ق.

 

پاسخ
جواب
با مراجعه به منابع روایی و دیدگاه شارحین ذیل این روایت می توان از این شبهه وهابیت چندین جواب داد که به صورت اختصار بیان می گردد:

پاسخ اول:
با مراجعه به منابع حدیثی و شرح های آن می توان دریافت که برخی این روایت را ضعیف دانسته اند از جمله: ابن کثیر دمشقی که ذیل این روایت تصریح دارد:

«فی إسناده رجل مبهم لم یسم, وقد روی من وجه آخر مرسلاً ... فلعله رآهم یسیئون الأدب برفع أصواتهم فوق الحاجة فنهاهم ؛[1] در سند روایت شخصی مبهم است که نامی از آن نیامده است، و روایت به شکل دیگری نیز وارد شده است که مرسل است... چه بسا که امام سجاد(علیه السلام) این افراد را دیده باشند که با صدای بلند پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را می خوانده اند که موجب بی ادبی بوده و ایشان این فرد را از این کار نهی کرده باشند».

ذهبی نیز روایت مذکور را مرسل دانسته و ذیل روایت تصریح دارد:

« هذا مرسل، وما استدل حسن فی فتواه بطائل من الدلالة، فمن وقف عند الحجرة المقدسة ذلیلا، مسلما، مصلیا على نبیه، فیا طوبى له، فقد أحسن الزیارة، وأجمل فی التذلل والحب، وقد أتى بعبادة زائدة على من صلى علیه فی أرضه، أو فی صلاته، إذ الزائر له أجر الزیارة، وأجر الصلاة علیه، والمصلی علیه فی سائر البلاد له أجر الصلاة فقط، فمن صلى علیه واحدة، صلى الله علیه عشرا، ولکن من زاره - صلوات الله علیه - وأساء أدب الزیارة، أو سجد للقبر، أو فعل ما لا یشرع، فهذا فعل حسنا وسیئا،...فوالله ما یحصل الانزعاج لمسلم، والصیاح وتقبیل الجدران، وکثرة البکاء، إلا وهو محب لله ولرسوله، فحبه المعیار والفارق بین أهل الجنة وأهل النار، فزیارة قبره من أفضل القرب»[2]؛ این روایت مرسل است، و آنچه را که حسن از این روایت در فتوایش استدلال کرده است باطل است، پس اگر کسی در کنار حجره پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در حالت خضوع و ذلت و درود بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بفرستد خوشا به حالش این بهترین زیارت است و زیبا ترین ذلت و خواری و محبت است، و این شخص عبادتی بیشتر و بالاتر از کسی انجام داده است که در وطنش به پیامبر درود می فرستد،چرا که زائر هم اجر زیارت را دارد و هم اجر درود بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را، و اگر کسی در وطن خودش سلام و درود بر پیامبر بفرستد تنها اجر سلام و درود را می برد و اجر زیارت را ندارد، کسی که یکبار سلام و درود بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بفرستد خدا ده برابر بر او سلام و درود می فرستد، و کسی که قبر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را زیارت کند و نسبت به آن اساء ادب کند و یا اینکه بر قبر سجده کند یا امور غیر مشروع انجام دهد این یک کار نیکو و کار خطایی را با هم در آمیخته است... به خدا قسم ناله و زاری، فریاد زدن، دست کشیدن بر دیوارها و گریه زیاد نیست مگر از باب محبت زیاد به خدا و رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) و محبت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مرز بین بهشت و جهنم است و چیزی بالاتر از زیارت ایشان وجود ندارد»

سلیم حسین یکی از محققین و حدیث شناسان معروف که در تعلیق خود بر مسند ابی یعلی موصلی این روایت را ضعیف دانسته است.[3]

پاسخ دوم
بر فرض چشم پوشی از سند روایت، اینکه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در این روایت فرموده اند: قبرم را عید قرار ندهید بدین معنا است که همچون آدابی که در روزهای عید دارید و همه گِرد هم جمع شده و با هیبتی خاص در روزی مشخص مراسمات را انجام می دهید در کنار قبرم جمع نشوید، و یا اینکه مراد این است که در سال تنها یک روز زیارتم نکنید بلکه هرچه بشتر زیارتم نمایید.[4] همانگونه که آقای دکتر بن علوی مالکی ذیل این روایت تصریح کرده:

این اعتقاد ما است و مداوم به مردم گوشزد می کنیم که قبر پیامبر را همچون عید و آداب مسیحیت مختص به روز خاصی نکنید که همگی بر سر آن اجتماع کرده و آداب خاصی را برگزار نمایید.[5]

معنای دیگری که برخی از  شارحین ذیل روایت مذکور بیان نموده اند این است که قبر من را همچون مراسمات عید که سالی یک مرتبه است و یا چندین ماه یک مرتبه است قرار ندهید بلکه زیارت من را مداوم انجام دهید اگر شد از نزدیک و اگر ممکن نبود از فاصله دور هم که بر من سلام و درود بفرستید به من می رسد.

نکته دیگر با عنایت به روایت مذکور به خوبی می توان دریافت که حضرت به هیچ عنوان نهی از زیارت نفرموده اند بلکه به نظر می آید (آنگونه که بسیاری از شارحین تصریح کرده اند) شخص برای زیارت و طلب حاجت از نبی گرامی داخل دریچه  و مقام مشرف به قبر شده است که حضرت وی را از این کار نهی کرده و فرموده اند از نزدیک قبر و از دور هم می توان زیارت کرد و با رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) سخن گفت.

برخی از بزرگان شیعه نیز روایت را اینگونه تفسیر نموده اند که امور لغو، بالا بردن صدا در کنار قبر و عدم خضوع و خشوع کنار قبر نداشته باشیم همانگونه که مرحوم جعفر مرتضی عاملی تصریح دارد:

«وأما بالنسبة لفقرة: «لا تتخذوا قبری عیدا...».. فیحتمل قویا: أن یکون المراد: أن اجتماعهم عند قبره (صلی الله علیه وآله) ینبغی أن یکون مصحوبا بالخشوع والتأمل والاعتبار، حسبما یناسب حرمته وأحترامه (ص)، فإن حرمته میتا کحرمته حیا.. فلا یکون ذلک مصحوبا باللهو واللعب والغفلة والمزاح، وغیر ذلک مما اعتادوه فی أعیادهم»[6]؛ و اما به نسبه این فقره از روایت «قبر من را عید قرار ندهید» این احتمال قوی وجود دارد که مراد از این باشد که اجتماع مسلمانان در کنار قبر سزاوار است که همراه با خشوع و تامل و تفکر باشد، به گونه ای که متناسب با حرمت و احترام به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) باشد، زیرا حرمت پیامبر در زمان رحلت همانند زمان حیاتشان است، پس زیارت و کنار قبر رفتن نباید همراه با لهو و لعب و غفلت و شوخی و امور دیگری که در اعیاد رایج است باشد.»

پاسخ سوم
مشروعیت و استحباب زیارت قبر رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) امری ثابت شده است که علاوه بر روایات بسیاری که در این باب وارد شده است بزرگان فریقین نیز بر آن تصریح دارند که می توان برای اطلاع بیشتر در این مساله به مقالات نگاشته شده در همین سایت با عنوان زیارت قبر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) مراجعه نمود.

نتیجه

با بررسی صورت پذیرفته معلوم شد روایت مذکور هیچ دلالتی بر نهی از زیارت و دعا در کنار قبر رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) ندارد بلکه بنا بر تصریح شارحین حدیث این روایت تنها گویای این است که در کنار قبر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ادب حضور در کنار ایشان رعایت شود و با صدای بلند و یا انجام اعمال غیر مشروع خود داری شود و این همان چیزی است که امام سجاد (علیه السلام) از آن نهی فرموده اند، و همچنین زیارت ایشان را مختص به روز خاص و توام با آداب مخصوص نباید کرد که شبیه کار برخی از ادیان همچون نصاری شود که در روز خاص جمع شده و عید می گیرند بلکه در هر زمان که امکان داشت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) زیارت شود و صلوات و درود بر ایشان فرستاده شود خواه از نزدیک باشد و خواه از دور. پس آنچه را که وهابیت مدعی است مبنی بر مخالفت امام سجاد (علیه السلام) بر زیارت قبر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از این روایت فهمیده نمی شود.

نویسنده: علی اکبر لطفی

[1] . ابن کثیر دمشقی، اسماعیل، تفسیر القرآن العظیم، ج6، ص475،تحقیق: سامی بن محمد سلامة، دار طیبة للنشر والتوزیع، چاپ دوم، 1420ق.

[2] . ذهبی، محمّد بن احمد (748)، سیر أعلام النبلاء، ج4، ص484، تحقیق: مجموعة من المحققین بإشراف الشیخ شعیب الأرناؤوط، مؤسسة الرسالة، بیروت، چاپ سوّم، 1405 هـ.ق.

[3] . أبو یعلى موصلی، أحمد، مسند أبی یعلى، ج1، ص361، تحقیق: حسین سلیم أسد، دار المأمون للتراث، دمشق، چاپ اوّل، 1404ق.

[4] . امینی، الغدیر،

[5] . بن علوی مالکی، محمد، مفاهیم یجب ان تصحح، ص228.

[6] . عاملی، جعفر مرتضی، امواسم و المراسم، ص71، ناشر:مرکز الابحاث العقائدیة.