زمینه های فکری، سیاسی ظهور طالبان در افغانستان (3)

مقدمه
هر چند طالبان با هدف تشکیل امارت و اجرای شریعت ظاهر شدند، ولی به خاطر برخوردار نبودن آنان از بصیرت کافی و همچنین به سبب در نظر نگرفتن مقتضیات زمان، موجب شد چهره ای زشت از آنان در معرض قضاوت دیگران قرار دهد. آنان در دوره جدید در برخی از رفتارهای خود تجدید نظر کردند تا بدین وسیله بتوانند نظر دیگر اقوام و سایر کشور ها را جلب کنند و بدین وسیله در حکومت باقی بمانند.

پس از بیان زمینه های داخلی و بین المللیِ دخیل در ظهور طالبان، در این گفتار برخی از مبانی فکری، سیاسی اندیشه آنان مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

طالبان و شیوه حکمرانی
الگوی حکومت داری در اندیشه سیاسی طالبان برگرفته از دوران خلفای راشدین است و در این نگاه، شریعت اسلام تنها معیار برای تطبیق و اجرای احکام به شمار می آید.[1] بر همین اساس آنان پس از تصرف کابل، اعلام امارت اسلامی کردند و ملا محمد عمر را به امیر المومنین ملقب نموده و اطاعت از او را واجب دانستند.[2] در شیوه حکومتی طالبان، جایگاهی برای مشارکت مردم در امور جامعه وجود ندارد؛ چرا که انتخابات را شیوه ای غیر اسلامی می دانند و به همین خاطر هر آنچه امیر المومنین تصمیم بگیرد، لازم الاجراء است.[3]

طالبان و اعتقادات دینی- قومیّتی
طالبان فارغ التحصیلان مدارس دیوبندیه و وابسته به آن هستند. دیوبندیه مدرسه ای است که در قرن دوازده هجری به دست شماری از علمای حنفی در شبه قاره هند و بر اساس تفکرات شاه ولی الله دهلوی در روستای دیوبند تاسیسی شد.[4] مدرسه دیوبندیه در فقه از مذهب ابوحنیفه، در اعتقاد از مکتب کلامی ماتریدی و اشعری، و در تصوف از طریقت های گوناگون اعم از نقشبندیه، چشتیه، قادریه و سهروردیه پیروی می کنند.[5] آنان تحت تاثیر ابن تیمیه برخی از اعمال مسلمانان را بدعت و شرک می دانند و به همین جهت بسیار نزدیک به اهل حدیث در هند و پاکستان می باشند.[6] در کنار پذیرش مکتب فکری دیوبندیه، آداب و رسوم قوم پشتون نیز در تفکرات آنها حضوری پررنگ دارد.[7]

طالبان و انتخابات
طالبان نه دموکراسی را قبول دارد و نه انتخابات را، بلکه در تمام بیانیه ها از امارت اسلامی افغانستان سخن گفته است و رئیس امارت همه کاره کشور عمل خواهد بود.[8] بنابراین آینده حکومت افغانستان چیزی شبیه وضعیت کنونی عربستان خواهد بود که امیر طالبان همه کاره کشور است و شورای مشورتی جهت مشورت به او تشکیل خواهد شد.

طالبان و نسل جدید
طبقه جوان در افغانستان مثل دیگر کشورها معتقد به دموکراسی، حقوق شهروندی، آزادی‌های عمومی هستند. قطعا طالبان این تفکر و طبقه اجتماعی را برنمی‌تابد و در صدد مقابله با آن برخواهد آمد. به همین به علت به احتمال زیاد، مهاجرت جوانانی که به دنبال آزادی های مدنی هستند، به کشورهای دیگر رشد چشمگیری پیدا خواهد کرد.

طالبان و مدارا با مردم
دوره اول طالبان، حکومتی خشن همراه با کشتار و زندان و شکنجه برای مردم افغانستان بود.[9] آنچه به نظر می رسد این است که طالبان در دوره جدید با مدارا عمل کنند. همانطور که عفو عمومی توسط طالبان برای کسانی که با آمریکا و حکومت سابق همکاری کرده اند،‌ صادر شده است.[10] همچنین آنان برخی از آزادی های محدود را برای مردم فراهم خواهند کرد. چنانچه به شیعه اجازه عزاداری در ایام محرم و برپائی موکب و نصب پرچم عزا در معابر عمومی را داده است.[11]

طالبان و زنان
هر چند بسیاری از آزادی زنان در دوره اول حکومت طالبان سلب گردید،[12] ولی به نظر می رسد در این دوره آزادی بیشتری به زنان خواهند داد. همینطور به احتمال زیاد حجاب در این دوره همچون قبل اجباری است، اما پوشیدن روبند الزامی نیست. و همچنین خروج زنان همراه با محارم برداشته می شود و تحصیل آنان تنها در رشته های مربوط به زنان همچون معلمی، پرستاری، مامایی و پزشکی جایز خواهد بود.

طالبان و دیگر اقوام
طالبان هم در دوره امارت خود و هم پس از آن بر اساس قومیت عمل کرده و در طول سال‌ها سران و نخبگان اقوام دیگر را به شهادت رساندند و ترور کردند.[13] هر چند با تشکیل حکومت جدید توسط طالبان از ترور بزرگان دیگر مذاهب و اقوام کاسته خواهد شد، اما سخت گیری و زندانی کردن بزرگان دیگر مذاهب و اقوام به بهانه های مختلف ادامه خواهد یافت.[14] همچنین به نظر می رسد که پشتون گرایی در حکومت طالبان به وضوح دیده خواهد شد و بعید است که از غیر پشتون ها در مراکز حساس و شغل های مهم استفاده شود.

طالبان و تعاملات بین المللی
طالبان در دوره قبل به خاطر ارتباط و همکاری با گروه های تروریستی، به عنوان یک تهدید برای همه جامعه بین المللی مطرح بود و به همین علت هم شکست خورد.[15] با توجه به اینکه طالبان در دوره جدید برای باقی ماندن در قدرت آمده اند، به نظر می رسد با گروه های تروریستی دیگر ارتباط رسمی برقرار نخواهند کرد. البته طالبان از نظر فکری با القاعده مشکلی نخواهد داشت و به آنان به صورت مخفیانه پناه خواهد داد، اما با داعش به صورت رسمی مبارزه خواهد کرد.

طالبان در دوران جدید به شدت رویکرد خود را نسبت به جامعه جهانی تغییر می دهند و با تمام کشورهای منطقه و جهان ارتباط برقرار خواهند کرد.[16]به همین دلیل طالبان در آینده خواهد کوشید تا از خاک افغانستان علیه روسیه، هند و چین اقدام تروریستی ای صورت نگیرد. طالبان هیچ گاه ارتباط خود را با آمریکا هم قطع نخواهد کرد و فقط اسرائیل را به رسمیت نخواهد شناخت، اما تهدید و مخالفت رسمی و جدی با اسرائیل نخواهد داشت.

طالبان و شیعه
برای فهم نگاه طالبان نسبت به شیعه، باید به قرن ها قبل بازگردیم. زمانی که در ایران، صفویه رشد کرد، شیخ احمد سرهندی،[17] شاه ولی الله دهلوی[18] و پسرش شاه عبدالعزیز[19] و دیگران بزرگان مورد قبول طالبان از جمله موسسان مکتب دیوبندیه یعنی «ملاقاسم نانوتوی و رشید احمد گنگوهی»، برای جلوگیری از گسترش مذهب تشیع در هند، کتاب هایی را بر ضد شیعه نوشتند.[20]در کنار این رویکرد چهارصد ساله در نقد شیعه از سوی بزرگان مورد اعتماد طالبان، اختلافات قومیتی مزید بر علت شده و رویکرد طالبان به شیعه را افراطی و گاه تکفیری کرده است.[21]

به نظر می رسد طالبان در دوره جدید نسبت به شیعیان مثل قبل عمل نخواهند کرد و به کشتار شیعیان نخواهند پرداخت، اما مثل عربستان به شیعیانی که همراهی کاملی با حکومت طالبان نداشته باشند با شدت برخورد خواهد کرد و به عنوان مخالفان امنیت ملی احکامی سنگینی را برای آنان اعمال خواهد کرد. همچنین طالبان نسبت به اعمال مذهبی شیعیان، سخت گیری سابق را نخواهد کرد، اما موانعی هم برای تبلیغ شیعه برقرار خواهد کرد.

منابع
سرافراز، محمد، جنبش طالبان از ظهور تا افول، تهران، انتشارات صدا و سیما، چاپ اول، 1390ش.

عصمت الهی، محمد هاشم، جریان پر شتاب طالبان، تهران، چاپ الهدی، چاپ اول، 1378ش.

سجادی، سید عبدالقیوم، طالبان دین و حکومت، علوم سیاسی، شماره اول، سال اول.

رفیعی، محمد طاهر، دیوبندیه و اندیشه های کلامی آن، قم، انتشارات موسسه امام خمینی، چاپ اول، 1396ش.

میبدی، علی، دیوبندیه، قم، انتشارات دارالاعلام، چاپ اول، 1394ش.

طیب، محمد، علمای دیوبند عقیدة و منهجا، دیوبند، دانشگاه دارالعلوم، چاپ دوم، 1430ق.

العییری، یوسف بن صالح، المیزان لحرکة طالبان، بی جا، بی نا، 1422ق.

حقانی، حفیظ الله، طالبان افغانستان من حلم الملّا الی اماره المسلمین، اسلام آباد، معهد الدراسات السیاسیه، چاپ اول، 1418ق.

حاجی خادمی، مازیار، طالبان خاستگاه و مبانی فکری، تهران، کانون اندیشه جوان، چاپ اول، 1392ش.

رفیعی، محمد طاهر، طالبان، دارالاعلام، قم، چاپ اول، 1395ش.

علیزاده موسوی، سید مهدی، مکتب دیوبند و جنبش جماعت تبلیغ، قم، نشر پاد اندیشه، چاپ اول، 1392ش.

 

 

 

[1] سرافراز، محمد، جنبش طالبان از ظهور تا افول، ص110.

[2] سجادی، سید عبدالقیوم، طالبان دین و حکومت، ص229.

[3] عصمت الهی، محمد هاشم، جریان پر شتاب طالبان، ص35.

[4] طیب، محمد، علمای دیوبند عقیدة و منهجا، ص69 الی 73.

[5] رفیعی، محمد طاهر، دیوبندیه و اندیشه های کلامی آن، ص97.

[6] میبدی، علی، دیوبندیه، ص11./ العییری، یوسف بن صالح، المیزان لحرکة طالبان، ص6.

[7] سرافراز، محمد، جنبش طالبان از ظهور تا افول، ص115.

[8] حقانی، حفیظ الله، طالبان افغانستان من حلم الملّا الی اماره المسلمین، ص108.

[9] حاجی خادمی، مازیار، طالبان خاستگاه و مبانی فکری، ص100 و ص193.

[10] //donya-e-eqtesad.com/بخش-سایت-خوان-62/3790434-طالبان-عفو-عمومی-اعلام-کرد

[11] https://www.tasnimnews.com/fa/news/1400/05/25/2555627/طالبان-شیعیان-با-آسودگی-مراسم-محرم-را-برگزار-

[12] حاجی خادمی، مازیار، طالبان خاستگاه و مبانی فکری، ص74.

[13] همان، ص126.

[14] همان، ص194.

[15] رفیعی، محمد طاهر، طالبان، ص54.

[16] https://donya-e-eqtesad.com/بخش-سایت-خوان-62/3790863-طالبان

[17] میبدی، علی، دیوبندیه، ص16.

[18] همان ص22.

[19] علیزاده موسوی، سید مهدی، مکتب دیوبند و جنبش جماعت تبلیغ، ص 110.

[20] میبدی، علی، دیوبندیه، ص46.

[21] حاجی خادمی، مازیار، طالبان خاستگاه و مبانی فکری، ص192.