اخوان‌‌المسلمین در انگلیس

پژوهشگری به نام «رابرت دریفوس» در کتاب خود با عنوان «لعبة الشیطان /بازی شیطان» یک فصل کامل را به ارتباط جماعت اخوان‌‌المسلمین و انگلیس اختصاص می­دهد. او در کتاب خود اشاره می­کند که «حسن البنا» بنیان‌گذار اخوان، با کمک مالی شرکت انگلیسی «سوئز» این جنبش را تأسیس کرد. در این کتاب که «مرکز مطالعات غرب و اسلام» در سال 2010 آن را منتشر کرده، آمده است: «این جنبش طی 25 سالی که از تأسیس آن می­گذرد، از حمایت عناصر اطلاعاتی و دیپلمات­های انگلیسی برخوردار بوده است».

در سال 2008 «کین لیوینگستون» شهردار لندن، در برابر ده­ها روزنامه­نگار در پاسخ به پرسش یکی از خبرنگاران در مورد خطر گروه­های بنیاد­گرا گفت: «جماعت اخوان بزرگ­ترین این جنبش‌‌هاست و ما روابط خوبی با این جنبش داریم و از همان ابتدای تأسیس خود از حمایت مالی وزارت امور خارجه انگلیس برخوردار بوده است!».

از همان ابتدا که جماعت اخوان در مصر، موجودیت سیاسی و تشکیلاتی خود را اعلام کرد، انگلیس از آن حمایت کرد. پژوهشگران و دیپلمات­های غربی این حمایت را تلاش برای تأمین منافع راهبردی انگلیس توصیف کردند. در آن زمان منافع این کشور اقتضا می­کرد که دولت «جمال عبدالناصر» سرنگون شود؛ زیرا از گسترش تأثیر جنبش­های تندرو ملی و نفوذ آن و همچنین گسترش کمونیسم بیم داشت. حسن البنا در دیدار با نمایندگان انگلیس به آنان هشدار داد که کمونیسم در منطقه غرب آسیا خطری جدی برای تمام ملت­ها به شمار می‌‌‌رود و اخوان با تمام توان با کمونیسم مقابله می‌کند. پاسخ مثبت آنان به درخواست حسن البنا آشکارا از ناآگاهی انگلیسی­ها به واقعیت زندگی اجتماعی حکایت دارد؛ زیرا زندگی اجتماعی در آن دوره در ذهن ملت­های عربی و به‌‌ویژه ملت مصر با اعتدال عمیق دینی متمایز می­گردد.

«منیر ادیب» کارشناس امور جنبش­های اسلامی و تروریسم بین­المللی معتقد است که لندن برای اخوان‌‌المسلمین پس از مصر، پایتخت دوم به شمار می­رود. وی می­گوید: همان‌‌طور که قاهره کشور مبدأ به شمار می­رود، انگلیس کشور حامی و جایگزین شناخته می­شود.

اخوان در سال 1997، تشکیلاتی بزرگ­تر با عنوان « الرابطة الإسلامیة/ انجمن اسلامی» را در بریتانیا تأسیس کرد. «کمال الهلباوی» دبیرکل وقت تشکیلات بین­المللی بر این انجمن نظارت مستقیم داشت. آمارها حاکی از آن است که این جماعت در انگلیس 11 شاخه دارد. البته آمارهای دیگر، به تعداد کمتری اشاره می­کند. این تشکیلات بین­المللی در انگلیس مؤسسه­های دیگری نیز دارد که از حمایت­های مالی قطر برخوردارند. کتاب «التأریخ السری لتآمر بریطانیا مع الأصولیین/تاریخ محرمانه توطئه انگلیس و بنیادگرایان» که توسط مرکز ملی ترجمه، در سال 2014 منتشر شد، نشان می‌دهد که انتقال عناصر جماعت اخوان (چه اعضا و چه سرکردگان آن) از اواخر دهه پنجاه قرن گذشته آغاز شد. برجسته­ترین این افراد «سعید رمضان» است که مرکز اسلامی ژنو (در سوئیس) را در سال 1961 تأسیس کرد، تا به عنوان پایگاه بین­المللی جماعت در اروپا عمل کند. «مارک کوریس» نویسنده کتاب می‌‌‌گوید:

«پس از آن دریافتیم که چگونه هزاران نفر از اعضا و سرکردگان جماعت به اروپا منتقل شدند تا شبکه­های ارتباطی و بسیاری از تشکل­های اسلامی را در دیگر کشورهای اروپایی ایجاد کنند».

این جماعت 13 مؤسسه خیریه و مالی بزرگ در انگلیس را در اختیار دارد و میلیون­ها «جِنیه» (واحد پول مصر) را در بخش­های مختلف سرمایه­گذاری کرده­ است. علاوه بر این، تشکیلاتی به نام «المنظمة الإسلامیة للإغاثة حول العالم/ سازمان اسلامی امدادرسانی در سراسر جهان» نیز وجود دارد که «عصام الحداد» ریاست آن را بر عهده دارد. وی از سال 1992 تا زمانی که به عنوان مشاور «محمد مرسی» رئیس‌‌‌جمهور اخوانی و مخلوع مصر منصوب شد، در این سمت باقی ماند.

دیگر مؤسسات عبارتند از: «الرابطة الإسلامیة/ انجمن اسلامی» (MAB)؛ «شورای اسلامی در انگلیس/ MCB»؛ «منتدی اسلامی در لندن» که از سال 1986 به عنوان مؤسسه­ای خیریه، خدمات نیکوکارانه و اجتماعی ارائه می­دهد و به ساخت مدارس نیز می­پردازد؛ دانشکده لندن که از سال 2000 برای پژوهش­های اسلامی بازگشایی شد؛ هیئت استشاری ائمه و مساجد «MINAB»؛ «مؤسسه الثقة الأوروبیة/ مؤسسه اعتماد اروپایی» در لندن (1996)؛ اتحادیه تشکل­های اسلامی دانشجویان (1962).

بر اساس گزارشی که وب‌سایت «البوابة» در مارس 2017 منتشر کرد، تعداد مؤسسات اخوانی به بیش از 30 مورد می­رسد؛ از جمله: محفل جوانان مسلمان در اروپا (FIOE). این محفل شبکه­ای متشکل از 42 تشکیلات می­باشد و جوانانی از بیش از 26 کشور را در خود جمع کرده است. علاوه بر این، مراکز پژوهشی و رسانه­ای نیز در اختیار دارد؛ مانند: «مؤسسه گفت‌وگوی عربی ـ اروپایی قرطبه» که «انس التکریتی» اخوانی و عضو مجلس «شورای انجمن اسلامی» در انگلیس مدیریت آن را بر عهده دارد و شبکه تلویزیونی «الحوار» و مؤسسه «مدیا». تمام این مؤسسات از حمایت­های مالی سخاوتمندانه قطر برخوردار می­باشند.

دستاوردها، تردیدها و دستورالعمل­ها

در سال 2014 و تحت فشار گزارش‌های اطلاعاتی مبنی بر ارتباطات اخوان‌‌المسلمین با تروریسم بین­المللی، «دیوید کامرون» نخست‌‌وزیر وقت انگلیس دستورهایی صادر کرد که به موجب آن، کمیته­ای همه‌‌جانبه تشکیل شد و مأموریت داشت تا در مورد این جماعت، فعالیت­ها، روابط ایدئولوژیک و تشکیلاتی آن با تروریسم بین­المللی تحقیق کند. این کمیته پس از 20 ماه تحقیق، بحث و بررسی دقیق، در گزارش نهایی خود اعلام کرد که وابستگی به اخوان‌‌المسلمین آغاز انحراف به سمت افراط‌‌گرایی است.

«آلیستر برت» معاون وزیر امور خارجه انگلیس در امور غرب آسیا گفت: «دولت انگلیس در پاسخ به عملیات تروریستی سال 2017، قصد دارد سیاست مبارزه با تروریسم را تغییر دهد؛ دستورالعمل­های امنیتی را تشدید کند و گروه­­های افراطی را تحت کنترل مستقیم خود داشته باشد؛ گروه­هایی که با به‌‌کارگیری انجمن­ها و مؤسسات، بر نفوذ و گسترش خود می­افزایند و از دین به عنوان سپری برای اهداف سیاسی خود استفاده می­کنند».

کلنل «تیم کالینز» از این سیاست به عنوان برنامه‌ای سازمان‌‌یافته برای مبارزه با تروریسم یاد کرده و تأکید می­کند: «تشکیلات اخوان می­تواند برخی مسلمانان در غرب را بفریبد و آنان را به عناصری خطرناک مبدل سازد که قادرند به کارهایی دست بزنند که به وطن­ جدید خود آسیب بزند».

اخوان‌‌المسلمین و نرمش سیاسی در اروپا

سرکردگان این جماعت اذعان کردند که اصرار داشتند تا تشکل­های خود در اروپا را با اوضاع سیاسی، اجتماعی و حقوقی این کشورها وفق دهند. «ابراهیم منیر» قائم‌‌‌مقام مرشد ارشد و مقیم لندن در 6 ژوئیه 2009، در مصاحبه­ای با یک روزنامه مصری گفت که میان اخوان‌‌‌المسلمین مصر و اخوان‌‌‌المسلمین اروپا تفاوت‌هایی وجود دارد و بر لزوم هماهنگی با  نمونه اصلی یعنی اخوان مصر تأکید کرد.

در پژوهشی که «والتینا کلمبو» با موضوع «اسلام در اروپا» انجام داده، آمده است: «فعالیت اسلامی در اروپا با جهان عرب متفاوت است و تشکیلاتی کاملا مستقل دارد که در واقع، اتحادیه تشکل­های اسلامی در اروپا به شمار می­رود. این اتحادیه در اروپا به ثبت رسیده و در «بروکسل» دفتری مرکزی در اختیار دارد».

او به نقل از «منیر ادیب» می­گوید: «تشکل­های غربیِ منشعب‌‌شده­ای از اخوان‌‌المسلمین وجود دارند که چتر اصلی و رأس هرم آن، اتحادیه تشکل­های اسلامی دانشجویان در اروپاست. این اتحادیه بیانیه­های خود را در مجله «رسالة الإخوان» منتشر می­کند و متشکل از تشکل­هایی است که مؤسسان آن ارتباطات نزدیکی با اخوان داشته­اند. این افراد در تمام کشورهای غربی، مجموعه­ای از مؤسسات را ایجاد کرده­اند که از ساختاری داخلی و مأنوس برخوردارند؛ مانند: گروه­های حقوق بشر، نهادهای دینی، مؤسسه­ها پژوهشی، اتحادیه­های دانشجویی، گروه­های فشار و غیره».

پژوهشگران امور گروه­های اسلامی اصولگرا معتقدند که تشکل­های اسلامی به دو دسته تقسیم می­شوند: 1. تشکل­ها یا انجمن­هایی عمومی هستند که به فعالیت­های دینی، اجتماعی و آموزشی می­پردازند. ارتباطاتی که آنها را به جماعت اخوان پیوند می­دهد، دارای شدت و ضعف است. این انجمن­ها، یا دینی هستند، یا همساز یا انجمن­هایی که وابستگی رسمی به اخوان دارند؛ 2. نهادهایی که بیشتر تخصصی و مکمل شبکه «دعوت اسلامی» می­باشند؛ مانند: انجمن­های جوانان و دانشجویان؛ انجمن زنان، مانند «محفل اروپایی زنان مسلمان»؛ انجمن­های خیریه، مانند «امداد اسلامی»؛ انجمن­های پزشکی «ابن‌‌‌سینا» و انجمن­های فلسطینی مانند «کمیته امداد و حمایت فلسطین».

اخوان‌‌‌المسلمین در سال 1989 خبر تأسیس «اتحادیه تشکل­های اسلامی در اروپا» را رسما اعلام کرد. این اتحادیه در شهر «مارکفیلد» در نزدیکی «لستر» تأسیس شد و در سال 2007 به بروکسل انتقال یافت؛ زیرا قصد داشتند تا دامنه نفوذ خود را گسترش دهند و پایگاه­های اروپایی خود را تقویت کنند و از سوی دیگر با فعالیت­های روزافزون هیئت­های اروپایی همراهی داشته باشند. این اتحادیه حدود 500 انجمن ملی از 28 کشور را زیر چتر خود گرد آورده است که نیمی از آنان فرانسوی هستند. «کلمبو» می­گوید: «همه نوزده تشکل­ اسلامی اروپا که نمایندگی هیئت مؤسسان را بر عهده دارند، با تشکیلات بین‌‌المللی اخوان‌‌المسلمین در ارتباط هستند. این تشکل­ها عبارتند از: اتحادیه تشکل­های اسلامی فرانسه؛ انجمن اسلامی آلمان؛ انجمن اسلامی انگلیس؛ انجمن مسلمانان بلژیک؛ انجمن مسلمانان سوئیس؛ انجمن اسلامی سوئد؛ اتحادیه اسلامی در ایتالیا».

این اتحادیه وظایف متعددی دارد؛ از جمله: گسترش همکاری و هماهنگی میان جماعت­های اسلامی در اروپا؛ تشویق برای مشارکت در انتخابات پارلمانی اروپا؛ تدوین برنامه­ها و راهبردهای اخوان در اروپا.

«کلمبو» معتقد است که فعالیت­ها و تصمیمات اتحادیه نشان می­دهد علی­رغم این‌که الگوی «حسن البنا» خود را با جامعه وفق داده است، ولی برای اسلامی‌‌سازی جامعه از پایین به بالا به وسیله تبلیغ و آموزش، همچنان پویاست».

پژوهشگری به نام «آیان جانسون» بر این باور است که یکی از اهداف این اتحادیه، برقراری اتحاد و هماهنگی میان شاخه­های اخوان در بیش از بیست کشور می­باشد. پس از این اتحادیه، «شورای اروپایی فتوا و پژوهش» قرار دارد که مقر آن در «دوبلین» ایرلند است. «مؤسسه اروپایی علوم انسانی» در رده بعدی قرار دارد و مأموریت دارد تا در سه دانشگاه فرانسه و «وِلز» به تربیت ائمه جماعت بپردازد. علاوه بر این، برخی نهادهای اقتصادی نیز هستند که وظیفه­شان رساندن کمک­های مالی دولت‌های خلیج به تشکل­ها و جنبش­های وابسته به اخوان می­باشد. این نهادها و تشکل­های متعدد و متنوع در نهایت از طریق شبکه­ای متشکل از مشاوران و در رأس آنان «شیخ یوسف القرضاوی» به اخوان‌‌المسلمین پیوند می­خورند. از طرفی این نهادها از کمک­های مالی سخاوتمندانه خارجی نیز برخوردارند.

اخوان‌‌المسلمین شش مؤسسه ایجاد کرده است که به امر آموزش دین اسلام در اروپا می‌‌پردازد. این مؤسسات عبارتند از: 1. مؤسسه اروپایی علوم انسانی در فرانسه (1991) که مختص پژوهش­های اسلامی، زبان عربی و دارالقرآن­هاست؛ 2. مؤسسه اروپایی علوم انسانی در ایالات متحده (1998)؛ 3. مؤسسه اروپایی علوم انسانی در «فرانکفورت» آلمان (2012).

مساجد سیاسی

پژوهش­هایی که مرکز پژوهشی اروپا و غرب انجام داد، مراکز عملیات سیاسی جماعت در اروپا و ایالات متحده را بررسی می­کند. پایگاه اصلی این مراکز، مساجدی است که مدیریت آن را ائمه جماعت وابسته به اخوان‌‌المسلمین بر عهده دارند. دکتر «عبدالخالق فاروق» اشاره می­کند که همزمان با رشد تشکیلات و افزایش تعداد مهاجران کشورهای عربی و اسلامی، روند ساخت مساجد در این کشورها نیز در دهه­های اخیر رشدی دو برابری داشته است. این مهاجران یا درخواست پناهندگی داشته­اند یا هدف آنان تحصیل در دانشگاه­های اروپا و ایالات متحده بوده است.

آمارهایی که هنوز تکمیل نشده، حاکی از آن است که تعداد مساجد وابسته به اخوان در سال 2011، در آلمان به بیش از 50 مسجد می­رسد؛ درحالی‌‌‌که تعداد مساجد انگلیس در سال 2002 به 329 مسجد می­رسید که حدود 50 مسجد در شهر «بیرمنگام» قرار داشت. این تعداد به دو برابر افزایش یافت و در سال 2011، در تمام شهرها و استان­های انگلیس و اسکاتلند به 1400 مسجد رسید. این تعداد در دیگر کشورهای اروپای غربی به سه‌‌هزار مسجد می­رسد که مدیریت 1200 مسجد را هیئت­های ترک بر عهده دارند.

دامنه نفوذ اخوان گسترش یافت و اتریش را نیز در بر گرفت. این کشور یکی از مراکز مهم این تشکیلات بین­المللی به شمار می­رود. یک گزارش دولتی فاش می‌کند: 1. این جماعت چگونه از بودجه اختصاصی دولت اتریش برای مراکز اسلامی در جهت ترویج افراط‌‌‌گرایی استفاده می­کند؛ 2. اخوان چگونه از این کشور به عنوان پایگاهی برای آغاز فعالیت­های خود در کشورهای مختلف بهره می­برد؛ 3. این جماعت برای تحقق اهداف تشکیلاتی خود به صورت گزینشی، به اعمال خشونت و گاه اقدامات تروریستی روی آورده است؛ 4. توانمندسازی تشکل­های وابسته به اخوان‌‌المسلمین در اروپا برای آن امکانات و توازن جدیدی ایجاد کرده است که نه‌‌تنها به جاه‌‌طلبی­های سیاسی و نفوذ آن در جوامع  اروپایی جامه عمل می­پوشاند، بلکه باعث شده است تا ادغام مسلمانان در این جوامع رو به ضعف نهد.

اخوان‌‌‌المسلمین در بلژیک، «انجمن مسلمانان بلژیک/«LMB» را تأسیس کرد. «باسم حتاحت» پدر معنوی این انجمن است و در شهرهای «بروکسل»، «انفیر»، «گراند» و «ویرویه» حدود ده مسجد و پایگاه در اختیار دارد. این جماعت، در هلند انجمنی موسم به «انجمن جامعه مسلمان» را تأسیس کرد. دفتر مرکزی این انجمن در شهر «لاهه» هلند قرار دارد و مؤسسات متعددی را در بر می­گیرد؛ مانند: مؤسسه «یوروپ تراست ندرلند/ETN» و «مؤسسه هلندی علوم انسانی و امداد اسلامی». در ایتالیا، «اتحادیه هیئت­ها و اقلیت­های اسلامی/UCOII» نماینده رسمی اخوان است. این اتحادیه در سال 1990 تأسیس شده است و حدود 130 انجمن را در بر می­گیرد و مدیریت 80% مساجد کشور را در دست دارد. در سه بخش فرهنگی، زنان و جوانان فعالیت دارد و مجله­ای به نام «رسول‌‌الإسلام» را منتشر می­کند. جماعت اخوان در سوئیس «انجمن مسلمانان سوئیس» را تأسیس کرد. این انجمن در شهرهای «بازل»، «ژنو»، «تیسن»، «برن» و «زوریخ» شعبه دارد. اخوان در فرانسه مدیریت «اتحادیه تشکل­های اسلامی در فرانسه» را بر عهده دارد. تحلیل­گران، این کشور را مرکز ایدئولوژیک اخوان‌‌‌المسلمین توصیف می­کنند؛ زیرا حدود 250 انجمن و نزدیک به 100 عبادتگاه ویژه اخوانی­ها در این کشور وجود دارد. اخوان برای کار تشکیلاتی، تبلیغی، سیاسی، فرهنگی و رسانه­ای در اروپا از الگوی فرانسوی خود نسخه‌‌برداری کرده است.

مقاله «آیان جانسون» در فصلنامه «Middle Esat Forum» و در شماره پاییز 2011 آن به چاپ رسید، خاطرنشان می‌کند: «وضعیت سیاسی در اروپا مبتنی بر نظام­های دموکراسی، قوانین اساسی آزادی‌‌‌خواهانه و گرایش به پلورالیسم (تکثرگرایی دینی) است. این شرایط سیاسی، در مقابل محیط دیکتاتوری عربی، به بستری مناسب برای این رشد اخوان تبدیل شده است که بذر آن با «مؤسسه جهانی تفکر اسلام» کاشته شد و وظیفه اصلی آن نظریه‌‌‌پردازی برای جنبش اسلامی اخوان در قاره اروپا تعریف شده بود».