با فضیلت ترین مکان نزد علمای اهل سنت قبر پیامبر (ص) است یا کعبه؟؟
برخی از علمای وهابیت مثل بن عثیمین قائل هستند با فضیلت ترین مکان بر روی زمین، کعبه است بخاطر همین می گویند در طلب دعا نباید روبروی قبر پیامبر (ص) ایستاد بلکه چون کعبه برترین مکان هست لذا باید به سمت کعبه ایستاد و دعا کرد[1].
در پاسخ سخن وهابیت گفته می شود که نظر آنها بر خلاف اجماع علمای اهل سنت می باشد؛ چون آنها موضع قبر نبوی (ص) را با فضیلت ترین مکان بر روی زمین، حتی افضل از کعبه معرفی کرده‌اند، و بر این افضل بودن قبر پیامبر (ص) ادعای اجماع کردند و برخی نیز آن را از عرش هم برتر دانسته اند. از باب نمونه به اقوال برخی از علمای اهل سنت در این خصوص اشاره می شود:
قاضی عیاض
قاضی عیاض از علمای بزرگ مالکی می نویسد: «وَلَا خِلَافَ أَنَّ مَوْضِعَ قَبْرِهِ أَفْضَلُ بِقَاعِ الْأَرْضِ»[2]؛ خلافی نیست بر اینکه مکان قبر پیامبر (ص) با فضیلت ترین مکان بر روی زمین است.
نووی
نووی از علمای بزرگ شافعی می نویسد: «أنا حکینا هناک أن القاضی عیاض نقل الإجماع على أن موضع قبر النبی صلى الله علیه وسلم أفضل الأرض وأن الخلاف إنما هو فیما سواه ولم أر لأصحابنا تعرضا لما نقله والله أعلم»[3]؛ حکایت کردیم در آنجا که همانا قاضی عیاض نقل اجماع کرد بر اینکه موضعی که قبر پیامبر (ص) در آن قرار دارد افضل از تمام زمین است و همانا خلاف در غیر مکان دفن پیامبر (ص) است و ندیدم از اصحاب ما کسی که متعرض نقل قاضی عیاض شود.
حصکفی حنفی
علامه حصکفی از علمای بزرگ احناف در کتاب الدر المختار می نویسد: «لَا حَرَمَ لِلْمَدِینَةِ عِنْدَنَا وَمَکَّةُ أَفْضَلُ مِنْهَا عَلَى الرَّاجِحِ إلَّا مَا ضَمَّ أَعْضَاءَهُ – عَلَیْهِ الصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ – فَإِنَّهُ أَفْضَلُ مُطْلَقًا حَتَّى مِنْ الْکَعْبَةِ وَالْعَرْشِ وَالْکُرْسِیِّ وزیارة قبره مندوبة»[4]؛ نزد ما احناف مدینه حرم[5] شمرده نمی شود و مکه افضل از مدینه است طبق قول برتر غیر از مکانی که اعضاء پیامبر (ص) به آن ضمیمه است. پس آن قسمت مطلقا حتی از کعبه و عرش و کرسی، افضل است و زیارت قبرش مستحب است.
سخاوی
حافظ سخاوی از علمای بزرگ شافعی می نویسد: «مع الإجماع على أفضلیة البقعة التی ضمته حتى على الکعبة المفضلة على أصل المدینة، بل على العرش فیما صرح به ابن عقیل من الحنابلة. ولا شک أن مواضع الأنبیاء وأرواحهم أشرف مما سواها من الأرض والسماء والقبر الشریف أفضلها»[6]؛ با اجماع بر افضلیت بقعه ی شریفی که حضرت در آن قرار دارد حتی بر کعبه که از اصل مدینه افضل است بلکه (قبر شریف) از عرش افضل است همانطور که ابن عقیل از حنابله گفته است. و شکی نیست که مکان انبیا و ارواح آنها از غیر آن مکان در زمین و آسمان برتر است و قبر شریف رسول الله (ص) افضل از آنهاست.
رملی انصاری
احمد رملی انصاری از علمای شافعی در حاشیه خودش بر (کتاب أسنى المطالب فی شرح روض الطالب) می نویسد: «وَمَحَلُّ التَّفَاضُلِ بَیْنَ مَکَّةَ وَالْمَدِینَةِ فِی غَیْرِ مَوْضِعِ قَبْرِ النَّبِیِّ - صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ - أَمَّا هُوَ فَأَفْضَلُ بِالْإِجْمَاعِ کَمَا نَقَلَهُ الْقَاضِی عِیَاضٌ قَالَ ابْنُ قَاضِی شُهْبَةَ قَالَ شَیْخِی وَوَالِدِی وَقِیَاسُهُ أَنْ یُقَالَ إنَّ الْکَعْبَةَ الْمُشَرَّفَةَ أَفْضَلُ مِنْ سَائِرِ بِقَاعِ الْمَدِینَةِ قَطْعًا مَا عَدَا مَوْضِعَ قَبْرِهِ الشَّرِیفِ وَبَیْتَ خَدِیجَةَ الَّذِی بِمَکَّةَ أَفْضَلُ مَوْضِعٍ مِنْهَا بَعْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ قَالَهُ الْمُحِبُّ الطَّبَرِیُّ»[7]؛ محل برتری بین مکه و مدینه در غیر از موضع و مکان قبر پیامبر (ص) است اما این مکان (قبر نبی) به اجماع افضل است همانطور که قاضی عیاض گفته است گفت ابن قاضی (شهبه) گفت استادم و پدرم: قیاسش این است که گفته شود کعبه مشرفه افضل از سایر بقاع مدینه است قطعا مگر جایی که پیامبر (ص) دفن شده است و خانه حضرت خدیجه (س) که در مکه است افضل المکان در مکه بعد مسجد الحرام است و این مطلب را محب طبری گفت.
شهاب الدین خفاجی
شیخ خفاجی در شرح بر کتاب قاضی عیاض می نویسد: «(و لا خلاف)بین العلماء و المحدثین فی(أن موضع قبره)أی الموضع الذی قبره فیه صلی الله تعالی علیه وسلم، وضم جسده الشریف(أفضل من)سائر (بقاع الأرض)کلها،بل هی أفضل من السماوات و العرش و الکعبة کما نقله السبکی رحمه الله تعالی،لشرفه صلی الله علیه و سلم و علو قدره»[8]؛ و هیچ خلاف نیست بین علما و محدثین در اینکه موضعی که قبر پیامبر (ص) در آن قرار دارد و جسم شرف ایشان در آن است افضل است از تمام زمین بلکه افضل است از آسمان ها و عرش و کعبه همان طور که امام سبکی گفته است به علت شرافت و بزرگی پیامبر (ص) و ارزش والای ایشان.
مناوی
مناوی از علمای بزرگ شافعی می نویسد: «والخلاف فیما عدا الکعبة فهی أفضل من المدینة اتفاقا خلا البقعة التی ضمت أعضاء الرسول صلى الله علیه وسلم فهی أفضل حتى من الکعبة کما حکى عیاض الإجماع علیه»[9]؛ اختلاف در غیر کعبه است و کعبه افضل از مدینه است مگر جایی که اعضای پیامبر (ص) به آن ضمیمه شده است پس محل قبر پیامبر (ص) حتی از کعبه افضل است چنانچه قاضی عیاض بر آن برتری، حکایت اجماع کرده است.
حلبی
حلبی در سیره ی حلبیه می آورد: «وقام الإجماع على أن هذا الموضع الذی ضم أعضاءه الشریفة صلى الله علیه وسلم أفضل بقاع الأرض حتى موضع الکعبة الشریفة، قال بعضهم: وأفضل من بقاع السماء أیضا حتى من العرش»؛ و اقامه ی اجماع شده است بر اینکه موضع شریفی که اعضاء رسول الله (ص) در آن قرار دارد افضل از مکان های زمین حتی کعبه ی شریف است و بعضی از علما گفتند: افضل از آسمان و حتی عرش است.
ابن عابدین
علامه ابن عابدین از بزرگان علمای احناف می نویسد: «قال فی اللباب: والخلاف فیما عدا موضع القبر المقدس، فما ضم أعضاءه الشریفة فهو أفضل بقاع الأرض بالإجماع. اهـ. قال شارحه: وکذا أی الخلاف فی غیر البیت: فإن الکعبة أفضل من المدینة ما عدا الضریح الأقدس وکذا الضریح أفضل من المسجد الحرام. وقد نقل القاضی عیاض وغیره الإجماع على تفضیله حتى على الکعبة، وأن الخلاف فیما عداه. ونقل عن ابن عقیل الحنبلی أن تلک البقعة أفضل من العرش»[10]؛ صاحب لباب گفت: اختلاف در افضلیت در غیر مکان قبر پیامبر (ص) است پس جایی که اعضای شریف پیامبر (ص) به آن ضمیمه شده است بالاجماع با فضیلت ترین مکان است. همچنین شارح لباب گفت: همانا کعبه افضل از مدینه است مگر ضریح مقدس پیامبر (ص) که پیامبر (ص) در آنجا دفن است و همچنین ضریح افضل از مسجد الحرام است و از قاضی عیاض و دیگران اجماع بر تفضیل قبر پیامبر (ص) حتی بر کعبه، نقل شده است و همانا خلاف در غیر مکان قبر پیامبر (ص) است و از ابن عقیل حنبلی نقل شده که بقعه قبر پیامبر (ص) از عرش افضل است.
سهارنپوری
سهارنپوری از علمای بزرگ دیوبند می آورد: «فإن البقعة الشریفة والرحبة المنیفة التی ضم أعضائه صلى الله علیه وسلم أفضل مطلقا حتى من الکعبة ومن العرش والکرسی کما صرح به فقهائنا رضی الله عنهم»[11]؛ همانا بقعه شریفه و مکان زیبا و با شکوهی که ضمیمه اعضای پیامبر (ص) شده است به طور مطلق حتی از کعبه و عرش و کرسی، افضل است همچنانچه فقهای ما بر این افضلیت تصریح کردند.
بنابراین بر خلاف آن چیزی که امثال بن عثیمین تصور می کنند، بزرگان اهل سنت معتقدند زمینی که پیامبر (ص) در آنجا دفن شده است، بر تمام زمینها و آسمانها و حتی کعبه و عرش برتری دارد.
سید مصطفی عبد الله زاده
[1]- العثیمین، محمد بن صالح (م 1421)، مجموع فتاوى ورسائل فضیلة الشیخ محمد بن صالح العثیمین، جمع وترتیب: فهد بن ناصر بن إبراهیم السلیمان، دار الوطن - دار الثریا، الطبعة الأخیرة، 1413 هـ. ج 17، ص 302.
[2]- أبو الفضل عیاض بن موسى (م 544)، الشفا بتعریف حقوق المصطفى، دار الفیحاء، عمان، چاپ دوم، 1407 هـ. ج 2، ص 213.
[3]- أبو زکریا یحیی بن شرف النووی، المجموع شرح المهذّب، دار الفکر. ج 8، ص 476.
[4]- محمد بن علی بن محمد الحِصْنی المعروف بعلاء الدین الحصکفی الحنفی (المتوفى: 1088هـ)، الدر المختار شرح تنویر الأبصار وجامع البحار، المحقق: عبد المنعم خلیل إبراهیم، الناشر: دار الکتب العلمیة، الطبعة: الأولى، 1423هـ- 2002م. ص 175.
[5]- حرمی که موجب ترک محرمات احرام باشد نیست یعنی در فقه احناف محرمات احرام فقط باید در مکه اجتناب شود و در مدینه نیاز نیست اجتناب شود.
[6]- شمس الدین أبو الخیر محمد بن عبد الرحمن بن محمد بن أبی بکر بن عثمان بن محمد السخاوی (المتوفى: 902هـ)، التحفة اللطیفة فی تاریخ المدینة الشریفة، الناشر: الکتب العلمیه، بیروت –لبنان، الطبعة: الاولى 1414هـ/1993م. عدد الأجزاء: 2. ج 1 ص 20.
[7]- أسنى المطالب فی شرح روض الطالب، المؤلف: زکریا بن محمد بن زکریا الأنصاری، زین الدین أبو یحیى السنیکی (المتوفى: 926هـ)، الناشر: دار الکتاب الإسلامی الطبعة: بدون طبعة وبدون تاریخ ج 1 ص 474.
[8]- شهاب الدین احمد بن محمد خفاجی، نسیم الریاض فی شرح شفاء القاضی عیاض، دار الکتب العلمیة، لبنان، ج 5، ص 121.
[9]- زین الدین محمد المدعو بعبد الرؤوف بن تاج العارفین بن علی بن زین العابدین الحدادی ثم المناوی القاهری (المتوفى: 1031هـ)، فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، الناشر: المکتبة التجاریة الکبرى – مصر، الطبعة: الأولى، 1356. ج 6، ص 264.
[10]- ابن عابدین، محمّد امین بن عمر (م 1252)، رد المحتار على الدر المختار، دار الفکر، بیروت، چاپ دوّم، 1412 هـ. ق. ج 6، ص 626.
[11]- السهانبوری، خلیل أحمد (م 1346)، عقائد علماء أهل السنّة الدیوبندیّة (المهنّد علی المفنّد)، تحقیق: السیّد طالب الرحمن، جامعة الإمام محمّد بن سعود الاسلامیة، الریاض، الطبعة الأولی، 1427 هـ. ق. ص 37.
