شرک انگاری مقوله حرز بودن نام پیامبر (صلی الله علیه و آله)

سوال
دکتر یاسر برهامی نائب رئیس دعوت سلفیه در فتوایی معتقدین به حرز بودن و محافظ بودن نام پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) را مشرک خوانده و آن را منافی توحید دانسته است.[1]

وی فتوای خود را اینگونه مبرهن کرده است که بر اساس برخی از آیات قرآن تنها خداوند است که حافظ و نگهدارنده هر چیزی است "الله خَیْرٌ حَافِظًا وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ[2]"  "وَإِنْ یَمْسَسْکَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا کَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ[3]"

و غیر او مالک هیچگونه نفع و ضرری نیست. "قُلْ لَا أَمْلِکُ لِنَفْسِی نَفْعًا وَلَا ضَرًّا إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ[4]"

در تنقیح و تبیین این شبهه باید گفت در اینکه اجمالاً برای همگان ثابت است که در برخی از الفاظ و اسامی آثاری نهفته است که باعث تمایز و تفاوت آنها از سایر الفاظ و اسامی در حکم می­شود هیچ شکی نیست مثلاً الفاظ و نوشته­های قرآن[5]  به حکم "لَّا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ"[6] و برخی از اسامی، متبرّک بوده و مسّ آنها بدون طهارت جایز نیست، بدیهی است این تفاوت به اعتبار صاحب اسم بوده و در قرآن نیز این تفاوت به اعتبار صاحب کلام است و الّا اگر لفظی از الفاظ قرآن به نیت غیر قرآن نوشته شود بدون شک لمس آن بدون طهارت جایز است.

لذا به نظر می­رسد در اذهان عموم مردم اعم از مسلمان و غیر مسلمان برخی از اسامی و الفاظ دارای اثر و بالتبع دارای احترام است. اما برای روشن شدن پاسخ شبهه مذکور که اعتقاد به موثّر بودن نام پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) برابر با شرک و خروج از توحید است به چند پاسخ اشاره خواهیم کرد:

 

-[1] https://b2n.ir/309333

[2]- سوره یوسف، آیه 64.

[3]- سوره انعام، آیه 17.

[4]- سوره اعراف، آیه 187.

-[5] https://b2n.ir/173710

[6] . سوره واقعة ، آیه 79.

پاسخ
پاسخ اول: موثّر بودن برخی از الفاظ، اسامی و اعمال در عالم تکوین
در اثبات اینکه برخی از افعال در عالم تکوین نیز موثّر هستند روایات و ادلّه تجربی متعددی وجود دارد که اشاره خواهیم کرد:

رابطه گناه و رزق
 در کتب اهل­ سنت مانند مسند احمد روایتی وجود دارد دال بر اینکه گناه باعث حبس رزق می­شود و بدیهی است که این روایت دلالت دارد بر اینکه گناهان در عالم تکوین موثّر هستند.[1]

تأثیر پذیری آب
یکی دیگر از ادله تأثیرگذاری اسامی و اشیاء در عالم تکوین، تحقیقی است که در آزمایشگاه­های علوم تجربی به اثبات رسیده است،[2] معجزه آب مستند علمی­ای است که در آن تأثیر الفاظ و اشیاء بر نظم ملکول­های آب ثابت شده است. در این مستند ثابت شده است که الفاظ مستهجن نظم ملکول­های آب را از بین می­برد.

می­توان این ردیه تجربی بر باورهای سلفی را دومین ردیه بعد از ردّ نظریه عدم حرکت زمین [3] بن باز عالم مشهور وهابی قلمداد کرد.

اگر به این معادله نام­گذاری زیاد صحابه به اسم محمد[4]، نهی پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) از مکنّی کردن کسی به کنیه نبوی[5]، مقرون بودن نام پیامبر به نام خداوند در عرش الهی[6]، تبرک جستن بزرگان اهل سنت در تالیفاتشان به نام محمد با شروع کردن کتاب یا بابی از کتاب به این نام[7]، تبرک جستن برخی از اهل سنت به نام عمر برای جوگیری از احتلام[8] و از همه مهم­تر تعلیم برخی از اسامی به حضرت آدم (علیه السلام) که موجب شگفتی ملائکه شد[9] و ... اضافه شود بر هر محقق بی­غرضی روشن می­شود که برخی از اسامی دارای اثری بوده و موثّر بودن این اسامی در تضاد با توحید و یگانه پرستی نیست.

پاسخ دوّم: حرز بودن نام پیامبر (صلی الله علیه و آله)
ابوبکر و نام پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)
یکی از روایات که صراحت در موثّر بودن نام پیامبر و محافظ بودن آن دارد روایت ابوبکر در واقعه ذی­قار است.[10]

در این روایت آمده است که در واقعه ذی­قار ما نام پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)را شعار خود قرار دادیم و پیروز شدیم. از این روایت می­توان فهمید که این عمل در بین صحابه رایج بوده است و اگر برهامی بر سخن خود اصرار دارد باید صحابه را هم مشرک بداند.

نکته قابل توجّه اینکه این فعل صحابه  به صورت استغاثه و توسل نبوده بلکه فقط نام حضرت را بر زبان می­رانده­اند و این فعل مورد تایید و تقریر بلکه مورد تصریح پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)قرار گرفته است آنجا که حضرت فرمودند به وسیله من یاری شدند "بی نصروا".

روایت دوم روایت یاری طلبی اهل کتاب به نام پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله)و یاری شدن آنهاست.

یا محمدا گفتن ابن عمر
روایت دیگری که می­فهماند نام مقدّس پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) دارای اثر حفظ کنندگی است روایت ابن عمر است که نه تنها مدعای ما را ثابت می­کند بلکه می­فهماند که این سیره نیز در بین صحابه رایج بوده است.

در این روایت می­خوانیم که وقتی پای ابن عمر خواب رفت، برخی از همراهانش به او پیشنهاد کردند که نام محبوب­ترین مردم را به زبان آورد و او با به زبان آوردن نام پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) خوب شد.[11].

برای مطالعه بیشتر پیرامون این حدیث به سایت الوهابیة مراجعه شود.[12]

دلیل اولویت
ممکن است کسی خرده بگیرد که در این روایت ابن عمر با به زبان راندن نام پیامبر در واقع استغاثه کرده و شفا گرفته است و این غیر از محافظ بودن و حرز قرار گرفتن نام شریف نبوی است.

در جواب باید گفت که رفع شیء به مراتب از دفع آن سخت­تر است و این یک قاعده مسلم عقلی است بنابر این وقتی نام مبارک نبوی رافع درد و بلا باشد همانطور که در روایت آمده است، به طریق اولی می­تواند مانع نزول بلا و حرز در برابر بلا باشد.

یاری طلبی اهل کتاب از نام پیامبر (صلی الله علیه وآله)
یکی دیگر از دلائل موثّر بودن نام پیامبر (صلی الله علیه و آله) آیه 89 سوره بقره است که در ضمن خود به یاری طلبی اهل کتاب از نام شریف نبوی نیز اشاره کرده است.

در تفسیر آیه 89 سوره بقره واقعه­ای ذکر شده است که دلالت دارد بر استمداد و استنصار اهل کتاب به نام پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله) قبل ولادت و بعثت حضرتش. نکته قابل توجّه این است که اهل کتاب از نام پیامبر اکرم استمداد می­جسته­اند نه از وجود پیامبر و یا حق و جاه پیامبر (صلی الله علیه و آله).

 بسیاری از مفسرین اهل سنت در ذیل آیه  89 سوره بقره به این نکته اشاره کرده­اند که مراد از یستفتحون همان طلب نصرت و یاری از نام پیامبر ص بوده است.[13] و این دقیقاً بر خلاف گفته برهامی و ناقض دیدگاه شرگ انگاری وی در این مسأله است.

بزرگانی همچون مجاهد، بغوی، زجاج، ابن ابی حاتم، طبری، سمرقندی و ...که جهت اختصار از ذکر کلامشان صرف نظر کرده و خوانندگان را به تفاسیر ذکر شده ذیل آیه 89 سوره بقره ارجاع می­دهیم. [14]

پاسخ سوم:اساساً مقوله حرز دانستن اسم پیامبر (صلی الله علیه و آله) شرک نیست
با توجّه به نکاتی که ذکر شد روشن می­شود که نه تنها اعتقاد داشتن به موثّر بودن نام پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) شرک نیست بلکه مورد عمل صحابه نیز بوده است.

اما در پاسخ به آیاتی که مورد استناد دکتر برهامی قرار گرفته است نیز باید گفت این آیات هیچ دلالتی بر شرک بودن مقولة حرز قرار گرفتن اسم شریف نبوی ندارد. با یک بررسی بسیط در قرآن کریم می­بینیم در مقابل آیاتی که جمیع امور و یا خصوص محافظت را به خداوند نسبت داده است[15] دسته دیگری از آیات وجود دارد که دلالت می­کند بر اینکه ملائکه نیز در امورات عالم و خصوص حفظ کردن مردم نقش دارند، آیاتی که در شأن محافظ بودن ملائکه صراحت دارند مانند آیه 11 سوره رعد:

«لهُ مُعَقِّبَاتٌ مِّن بَیْنِ یَدَیْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ وَإِذَا أَرَادَ اللّهُ بِقَوْمٍ سُوءًا فَلاَ مَرَدَّ لَهُ وَمَا لَهُم مِّن دُونِهِ مِن وَالٍ» {الرعد/11}

یا آیه 61 سوره انعام:

«وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَیُرْسِلُ عَلَیْکُم حَفَظَةً حَتَّىَ إِذَا جَاء أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنَا وَهُمْ لاَ یُفَرِّطُونَ» {الأنعام/61}.

و آیه 10 سوره انفطار و آیه 4 سوره طارق:

«إِنَّ عَلَیْکُمْ لَحَافِظِینَ {الإنفطار/10} کِرَامًا کَاتِبِینَ {الإنفطار/11} یَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ» {الإنفطار/12}.

«إِن کُلُّ نَفْسٍ لَّمَّا عَلَیْهَا حَافِظٌ» {الطارق/4}.

همه این آیات بر یک امر دلالت دارند و آن اینکه محافظت غیر خداوند تبارک و تعالی با توحید هیچ منافات و تضادی ندارد و الّا لازم می­آید که بگوییم خداوند خود در اداره عالم دچار شرک شده است، بلکه این عین توحید است چرا که تمام تصرفات در طول ولایت الله و اراده الهی و با اذن او جلّ و علی صورت       می­پذیرد همانطور که از آیه 61 سوره انعام نیز پیداست  "وَیُرْسِلُ عَلَیْکُم حَفَظَةً" خداوند حفظة را مأمور به کار می­کند.

بنابر این چه اینکه مراد برهامی از شرک، شرک در اسماء و صفات باشد و چه اینکه شرک ربوبی را قصد کرده باشد در هر صورت کلام او بنا بر سیره و صریح کتاب مردود است و این مشرک انگاری سرسری حاکی از کم­سوادی و یا غرض­ورزی وی بوده که سایر مسلمین را به ادنی بهانه­ای مشرک خوانده است.

 

[1] حدثنا عبد اللَّهِ حدثنی أبی ثنا وَکِیعٌ ثنا سُفْیَانُ عن عبد اللَّهِ بن عِیسَى عن عبد اللَّهِ بن أبی الْجَعْدِ عن ثَوْبَانَ قال قال رسول اللَّهِ صلى الله علیه وسلم إِنَّ الْعَبْدَ لَیُحْرَمُ الرِّزْقَ بِالذَّنْبِ یُصِیبُهُ وَلاَ یَرُدُّ الْقَدَرَ إِلاَّ الدُّعَاءُ وَلاَ یَزِیدُ فی الْعُمُرِ إِلاَّ الْبِرُّ. مسند الإمام أحمد بن حنبل ، اسم المؤلف:  أحمد بن حنبل أبو عبدالله الشیبانی الوفاة: 241 ، دار النشر : مؤسسة قرطبة – مصر، مسند أحمد بن حنبل  ج 5   ص 282

[2] https://b2n.ir/755126

[3] https://www.youtube.com/watch?v=nbzh7p2ZlFQ

[4].  «حدثنا عبد اللَّهِ حدثنی أبی ثنا محمد بن جَعْفَرٍ ثنا شُعْبَةُ وَحَجَّاجٌ قال حدثنی شُعْبَةُ قال سمعت قَتَادَةَ یحدث عن سَالِمِ بن أبی الْجَعْدِ قال حَجَّاجٌ فی حَدِیثِهِ قال سمعت سَالِماً عن جَابِرِ بن عبد اللَّهِ الأنصاری ان رَجُلاً مِنَ الأَنْصَارِ وُلِدَ له غُلاَمٌ فَأَرَادَ أَنْ یُسَمِّیَهُ مُحَمَّداً فَأَتَى النبی صلى الله علیه وسلم فَسَأَلَهُ فقال أَحْسَنَتِ الأَنْصَارُ تَسَمَّوْا باسمی وَلاَ تَکَنَّوْا بکنیتی»: مسند الإمام أحمد بن حنبل ، اسم المؤلف:  أحمد بن حنبل أبو عبدالله الشیبانی الوفاة: 241 ، دار النشر : مؤسسة قرطبة - مصر مسند أحمد بن حنبل  ج 3، ص 298.

[5] . «تَسَمَّوْا باسمی وَلاَ تَکَنَّوْا بکنیتی»: مسند أحمد بن حنبل  ج 3   ص 298، عون المعبود شرح سنن أبی داود ، اسم المؤلف:  محمد شمس الحق العظیم آبادی الوفاة: 1329 ، دار النشر : دار الکتب العلمیة - بیروت - 1995م ، چاپ دوم. عون المعبود  ج 13، ص 210.

[6] . ابن تیمیه حرانی، احمد، مجموع الفتاوى، تحقیق: عبد الرحمن بن محمد بن قاسم، مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، مدینة نبویة، 1416ق. ج2، ص159.

[7] . سیر أعلام النبلاء ، اسم المؤلف: محمد بن أحمد بن عثمان بن قایماز الذهبی أبو عبد الله الوفاة: 748 ، دار النشر : مؤسسة الرسالة - بیروت - 1413 ق، چاپ نهم ، تحقیق : شعیب الأرناؤوط , محمد نعیم العرقسوسی، سیر أعلام النبلاء  ج 16، ص 43.

.[8] https://b2n.ir/480485.

[9] . سوره بقره، آیه 31.

[10] . «قلت : هذه الکلمة « وبی نصروا » رواها الطبرانی من طریق خالد بن سعید بن العاص عن أبیه عن جده فذکر قصة إرسال النبی عن أبا بکر الى بکر بن وائل وعرضه الإسلام علیهم وفیه :قالوا : حتى یجیء شیخنا فلان - قال خلاد : « أحسبه قال : المثنی بن خارجة - فلما جاء شیخهم عرض علیهم أبو بکر رضی الله عنه ، قال : إن بیننا وبین الفرس حربة فإذا فرغنا مما بیننا وبینها عدنا فنظرنا . فقال أبو بکر : أرأیت إن غلبتموهم أتتبعنا على أمرنا ؟ قال : لا نشترط لک هذا علینا . ولکن اذا فرغنا فیما بیننا وبینهم عدنا فنظرنا فیما نقول ، فلما التقوا یوم ذی قار هم والنمرس، قال شیخهم : ما اسم الرجل الذی دعاکم الى الله ؟ قالوا : محمد ، قالوا : هو شعارکم فنصروا على القوم . فقال رسول الله علة : بی نصروا »: المعجم الکبیر ، اسم المؤلف: سلیمان بن أحمد بن أیوب أبو القاسم الطبرانی الوفاة: 360 ، دار النشر : مکتبة الزهراء - الموصل - 1404 - 1983 ، چاپ دوم، تحقیق : حمدی بن عبدالمجید السلفی، ج 6 ، ص 62.

[11] . «حدثنا محمد بن خالد بن محمد البرذعی، ثنا حاجب بن سلیمان، ثنا محمد بن مصعب، ثنا إسرائیل، عن أبی إسحاق، عن الهیثم بن حنش، قال: کنا عند عبد الله بن عمر رضی الله عنهما، فخدرت رجله، فقال له رجل: " اذکر أحب الناس إلیک. فقال: یا محمد صلى الله علیه  وسلم. قال: فقام فکأنما نشط من عقال»: عمل الیوم واللیلة سلوک النبی مع ربه عز وجل ومعاشرته مع العباد: أحمد بن محمد المعروف بـ «ابن السُّنِّی» (م 364)، تحقیق: کوثر البرنی، دار القبلة للثقافة الإسلامیة ومؤسسة علوم القرآن، بیروت. ص 141.

[12]. https://b2n.ir/123261.

[13] . زاد المسیر فی علم التفسیر ، اسم المؤلف:  عبد الرحمن بن علی بن محمد الجوزی الوفاة: 597 ، دار النشر : المکتب الإسلامی - بیروت - 1404 ، چاپ سوم، ج 1، ص 114.

[14] . «وأخرج أبو نعیم فی الدلائل من طریق الکلبی عن أبی صالح عن ابن عباس قال : کان یهود أهل المدینة قبل قدوم النبی صلى الله علیه وسلم إذا قاتلوا من یلیهم من مشرکی العرب من أسد وغطفان وجهینة وعذرة یستفتحون علیهم ویستنصرون یدعون علیهم باسم نبی الله فیقولون : اللهم ربنا انصرنا علیهم باسم نبیک وبکتابک الذی تنزل علیه الذی وعدتنا إنک باعثه فی آخر الزمان»: الدر المنثور ، اسم المؤلف: عبد الرحمن بن الکمال جلال الدین السیوطی الوفاة: 911 ، دار النشر : دار الفکر - بیروت - 1993 الدر المنثور  ج 1، ص 216.

«وجاء فى تفسیر البغوى : ( ولما جاءهم کتاب من عند الله ) یعنی القرآن ( مصدق ) موافق ( لما معهم ) یعنی التوراة ( وکانوا ) یعنی الیهود ( من قبل ) قبل مبعث محمد صلى الله علیه وسلم ( یستفتحون ) یستنصرون ( على الذین کفروا ) على مشرکی العرب ، وذلک أنهم کانوا یقولون إذا حزبهم أمر ودهمهم عدو : اللهم انصرنا علیهم بالنبی المبعوث فی آخر الزمان ، الذی نجد صفته فی التوراة ، فکانوا ینصرون»: أبو محمد الحسین بن مسعود بن محمد بن الفراء البغوی الشافعی، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، تحقیق عبد الرزاق المهدی، دار إحیاء التراث العربی -بیروت ج1، ص 141.

«کذلک الیهود الذین کانوا حوالی المدینة کانوا یقرون بالنبی صلى الله علیه وسلم قبل أن یخرج وکانوا إذا حاربوا أعداءهم من المشرکین یستنصرون باسمه»: تفسیر السمرقندی المسمى بحر العلوم ، اسم المؤلف: نصر بن محمد بن أحمد أبو اللیث السمرقندی الوفاة: 367 ، دار النشر : دار الفکر - بیروت ، تحقیق : د.محمود مطرجی تفسیر السمرقندی  ج 1، ص 57.

.[15] فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا {النازعات/5}.

«إِنَّ رَبَّکُمُ اللّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ یُدَبِّرُ الأَمْرَ مَا مِن شَفِیعٍ إِلاَّ مِن بَعْدِ إِذْنِهِ ذَلِکُمُ اللّهُ رَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ أَفَلاَ تَذَکَّرُونَ»{یونس/3}

«اللّهُ الَّذِی رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی لأَجَلٍ مُّسَمًّى یُدَبِّرُ الأَمْرَ یُفَصِّلُ الآیَاتِ لَعَلَّکُم بِلِقَاء رَبِّکُمْ تُوقِنُونَ» {الرعد/2}

«فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقَدْ أَبْلَغْتُکُم مَّا أُرْسِلْتُ بِهِ إِلَیْکُمْ وَیَسْتَخْلِفُ رَبِّی قَوْمًا غَیْرَکُمْ وَلاَ تَضُرُّونَهُ شَیْئًا إِنَّ رَبِّی عَلَىَ کُلِّ شَیْءٍ حَفِیظٌ» {هود/57}