عبادت چیست؟

سوال
عبادت چیست؟

وهابیت و ابن تیمیه حنبلی متشدد و متعنت عبادت را به تذلّل و خضوع در مقابل خداوند تعریف کرده اند.[1] در تعریف دیگری آنها عبادت را به هر چیزی که خداوند به آن امر کرده یا مرضیّ اوست تعریف کرده اند.[2]

آنها با این تعاریف بسیاری از افعال شایسته مسلمین را به عبادت غیر الله و شرک تفسیر کرده اند.

 

[1].   محمد بن صالح العثیمین، لقاء الباب المفتوح، دروس صوتی که مکتبه الاسلامیه آن را جمع آوری کرده است، ج3، ص 113.

[2].  ابن تیمیة الحرانی، العبودیة، محقق محمد زهیر الشاویش، ناشر المکتب الإسلامی، چاپ بیروت ص 44.

پاسخ
امّا تعریف صحیح عبادت چیست؟

 به نظر می رسد با فحص در روایات و آیات بتوان عبادت را به خضوع و خشوع مقیّد به اعتقاد به ربوبیت آن کسی که در مقابلش خضوع می شود تعریف کرد.

 قید "اعتقاد به ربوبیت" نیاز به دلیل نقلی ندارد و عقلاً ثابت است اگرچه دلیل نقلی هم برای اثبات آن وجود دارد و به آن اشاره خواهیم کرد.

دلیل عقلی

 عبادت در واقع طلب کردن است، از روی ترس و طمع و یا غیره و در هر صورت خضوع در مقابل کسی است که کاری می‌تواند انجام دهد که همان ربّ است.

بنابر این عقلاً ثابت است که انسان از کسی که قادر بر فعلی نباشد مطالبه و درخواست نمی کند.

دلیل نقلی

علاوه بر دلیل عقلی آیات متعدّدی از قرآن کریم نیز دلالت بر لزوم اعتقاد به ربوبیّت در تحقق مفهوم عبادت دارد.

خداوند در سوره انبیا آیه ۹۲ عبادت را متفرع بر ربوبیت کرده است.

«إِنَّ هَذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ»

بنابر این معلوم می شود تفریع عبودیت بر ربوبیت یک قاعده مفروغ عنه و ثابت بوده است.

 همچنین در سوره آل عمران آیه ۵۱:

« إِنَّ اللَّهَ رَبِّی وَرَبُّکُمْ فَاعْبُدُوهُ هَذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِیمٌ»

 سوره عنکبوت آیه ۱۷:

 «إِنَّمَا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثَانًا وَتَخْلُقُونَ إِفْکًا إِنَّ الَّذِینَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَا یَمْلِکُونَ لَکُمْ رِزْقًا فَابْتَغُوا عِنْدَ اللَّهِ الرِّزْقَ وَاعْبُدُوهُ وَاشْکُرُوا لَهُ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ»

علامه طباطبایی رحمه الله نیز می‌فرمایند: «الاله معبود لربوبیته».[1]

 اینها همه جواب حلی است پس اظهار خضوع و خشوع یا عبادی بودن عمل، عبادت محسوب نمی‌شود مگر با التزام به ربوبیت.

نکته دیگری که باید به آن توجّه کرد این است که الوهیت نمی تواند ملاک عبادت باشد چرا که معنای اله معبود بودن است و اگر از ماده معبود بودن در تعریف عبادت استفاده شود دور لازم میاید.

همچنین تعریف دوم نیز مخدوش است چون هرعمل منصوصی عبادت محسوب نمی شود بلکه باید شرط امتثال امر در آن رعایت شود تا قصد قربت در آن ممکن باشد یا لااقل قصد مطلوبیت عمل داشته باشد.

بنابراین تعریف اوّل وهابیت به دلیل لحاظ نشدن قید ربوبیت و تعریف دومشان به دلیل اینکه قصد امتثال و مطلوبیت در آن لحاظ نشده است ضعیف و باطل است.

 

[1].  طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، ناشر دارالکتب الاسلامیة ج 15 ص 36 .