بررسی حکم شد رحال (سفر) برای زیارت امام حسین (علیه السلام)

مفهوم شد رحال

 «رحال» جمع رحل، و به معنای چیزی همانند زین و پالان است که بر روی شتر می‌اندازند. از آن‌جایی که محکم کردن رحل شتر، لازمه سفر است، «شدّ رحال» به صورت کنایه، در همه سفرها (با اسب، شتر و...) به کار می‌رود.[1] پس شدرحال به معنی سفر کردن است. و لذا مراد از شدرحال برای زیارت امام حسین (علیه السلام) این است که انسان از شهر خودش، به نیت زیارت بارگاه نورانی آنحضرت عازم کربلا شود.

حال باید پرسید: آیا شدرحال بجهت زیارت قبور صلحاء و همچنین زیارت قبرمطهر امام حسین (علیه السلام) امری مشروع است یا خیر؟ در ادامه ابتدا دیدگاه وهابیت در این باره نقل و سپس مورد نقد وبررسی قرار خواهد گرفت.

نگاه ابن تیمیه و وهابیت به مقوله شد رحال به نیت زیارت قبر مطهر امام حسین (علیه السلام)

بطور قطعی می توان ادعا نمود که ابن تیمیه و وهابیت بشدت با مسئله شدرحال برای زیارت قبور صالحین مخالف هستند. چنانکه ابن تیمیه تصریح می کند: اگر زیارت قبور، همراه با شدرحال باشد، به دلیل نهی موجود در روایت شدرحال[2]، موجب معصیت می شود.[3]

بن باز نیز با استناد به روایت شدرحال، می نویسد: اگر انسان به قصد زیارت قبور، سفری انجام دهد جایز نیست.[4]

خب هنگامی که ابن تیمیه و بن باز، شدرحال برای زیارت تمامی قبور را امری ممنوع بحساب آورده اند بنابراین بدست می آید که آنان با شدرحال به نیت زیارت قبر مطهر امام حسین (علیه السلام) نیز حتما مخالف بوده و آن را امری نامشروع و حرام می دانند. البته گذشته از آن 2 عبارت، باید گفت: در کتب وهابیت، تصریحاتی بر ممنوعیت شدرحال برای زیارت بارگاه نورانی حضرت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) وارد شده است. بعنوان مثال قفاری در کتاب اصول مذهب الشیعه، شدرحال به سوی حرم مطهر امام حسین(علیه السلام) را از اسباب وقوع در شرک معرفی می کند.[5]

با همه این تفاصیل مشخص می شود که وهابیت به پیروی از ابن تیمیه، مسئله شدرحال برای زیارت تمامی قبور از جمله بارگاه مطهر امام حسین (علیه السلام) را ممنوع و حرام می دانند. ناگفته نماند که مهم ترین دلیلی که آنان در جهت اثبات این مدعا بدان استناد کرده اند، روایت لاتشدالرحال است. در ادامه ضمن بررسی این روایت، دیدگاه وهابیت در مسئله مذکور مورد نقد و بررسی قرار خواهد گرفت.

بررسی آراء وهابیت در مورد شد رحال برای زیارت حرم مطهر امام حسین (علیه السلام)

همانطور که گفته شد وهابیت به پیروی از ابن تیمیه، با مسئله شدرحال بسوی همه قبور مخالف هستند. مهم ترین دلیلی هم که آنان بدین جهت، به آن استناد کرده اند روایت " لاَ تُشَدُّ الرِّحَالُ إِلَّا إِلَى ثَلاَثَةِ مَسَاجِدَ: المَسْجِدِ الحَرَامِ، وَمَسْجِدِ الرَّسُولِ (صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَآله وسَلَّمَ)، وَمَسْجِدِ الأَقْصَى "»[6] است. آنان مدعی شده اند با استناد به این روایت، شدرحال بسوی هر مکانی الا این 3 مسجد، ممنوع و حرام است.[7]  

حال باید این روایت مورد بررسی قرار گیرد تا مشخص شود آیا ادعای وهابیت در این راستا صحیح است یاخیر؟

بررسی روایت لا تشد الرحال

استناد به روایت لا تشدالرحال، در جهت اثبات حرمت شدرحال برای زیارت قبور، امری مردود و ناصحیح است. چراکه اولا اگر قرار باشد به عمومیت این روایت استناد شود تا اموری نظیر زیارت قبر مطهر امام حسین (علیه السلام) ممنوع اعلام شود، هر آیینه باید اموری نظیر شدرحال به جهت طلب علم، و شدرحال بجهت سیاحت و تفریح نیز ممنوع اعلام شود. حال آنکه هیچ یک از علمای وهابی مسلک، شدرحال برای این امور را نامشروع نمی دانند. البته اگر بگویند طلب علم و امور سیاحتی با ادله دیگری (نظیر روایات وارده در جهت انجام شان) مستثنی می شوند، خواهیم گفت: مسئله زیارت قبور نیز از جمله اموری است که در روایات فریقین به انجام آن توصیه و سفارش شده است.

با این تفصیل مشخص می شود که موضوع این روایت شدر حال به سوی مساجد است یعنی به غیر از این 3 مسجد، به سوی مسجد دیگری نباید شدرحال نمود. بدیگر سخن در این روایت، کلمه"الی مسجد" در تقدیر است{لا تشدالرحال الی مسجد الا الی ثلاثه مساجد}؛ چنانکه در کتبی نظیر مسند احمد روایتی به این شکل وارد شده است. «قال رسول الله (صلى الله علیه وآله وسلم): " لا ینبغی للمطی أن تشد رحاله إلى مسجد یبتغى فیه الصلاة، غیر المسجد الحرام، والمسجد الأقصى، ومسجدی هذا "»[8] یعنی شدرحال بسوی مسجدی، غیر از آن 3 مسجد، ممنوع است.

بنابراین اموری نظیر شدرحال به جهت زیارت قبور صلحاء، مورد روایت نیست ولذا از محل بحث خارج بوده و به همین خاطر مشروع می باشد.

ثانیا: عبارت "لا تشدالرحال"، عبارتی ناهیه نیست. بلکه افضلیت این 3 مسجد را بر مساجد دیگر نشان می دهد. چنانکه ابن قدامه در "المغنی" می نویسد:  «وأما قوله – (صلى الله علیه وآله وسلم): " لا تشد الرحال إلا إلى ثلاثه مساجد " فیحمل على نفی التفضیل، لا على التحریم، ولیست الفضیلة شرطا فی إباحة القصر، فلا یضر انتفاؤها.»[9] روایت لا تشد الرحال، بر نفی تفضیل مساجد دیگر بر این 3 مسجد دلالت می کند، نه بر تحریم شدرحال به سوی مساجد دیگر؛

البته در مصنف عبدالرزاق، سخنی از عمر بن خطاب نقل شده است که موید ادعای ابن قدامه می باشد بدین معنی که حتی به غیر از این 3 مسجد، نیز می توان شدرحال نمود. در این کلام چنین آمده است: «لَوْ کَانَ مَسْجِدُ قِبَاءَ فِی أُفُقٍ مِنَ الْآفَاقِ ضَرَبْنَا إِلَیْهِ أَکْبَادَ الْمَطِیِّ»[10] اگر مسجد قبا در افقی از افق‌ها می‌بود ما مرکب‌ها را به سوی آن روانه می‌نمودیم.

ثالثا: بسیاری از بزرگان اهل سنت، روایت شدرحال را به شکل های مختلفی معنا کرده اند. ابن حجر عسقلانی در فتح الباری به برخی از این توجیهات اشاره می کند. که در ادامه، 2 مورد از این توجیهات ذکر می شود:

الف: برخی گفته اند: این روایت، مربوط به بحث نذر است. یعنی اگر کسی نذر کند در مسجدی غیر از این 3 مسجد، نمازی بخواند، بر او لازم نیست که به نذرش وفاء کند.[11]

ب: عده ای نیز معتقدند مراد از روایت شدرحال این است که قصد اعتکاف در مسجدی غیر از آن 3 مسجد مذکور در روایت، صحیح نیست. ابن حجر در فتح الباری به این احتمال نیز اشاره کرده است.[12]

با همه این تقاصیل، استناد به روایت "لا تشدالرحال" در جهت اثبات ممنوعیت شدرحال  برای زیارت قبر مطهر امام حسین (علیه السلام) و دیگر صلحاء، مورد قبول جمهور علمای فریقن نمی باشد. گذشته از آنکه در طول تاریخ، عموم مسلمین اعم از صحابه، علما و پیروان مذاهب مختلف، بسوی قبوری از جمله قبر مطهر پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله) شدرحال انجام می دادند. به 3 مورد از این موراد اشاره می شود:

1:  شدرحال بلال حبشی: در تاریخ دمشق ابن عساکر اینگونه وارد شده است: بلال، مؤذن رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در عهد عمر بن‌خطاب، در شهر شام اقامت داشت. شبى در خواب پیامبراکرم (صلی الله علیه وآله) را دید که به وى فرمود: اى بلال، این چه ظلمى است که در حق من روا داشته‌اى؟ آیا وقت آن نرسیده است که مرا زیارت کنى؟ از خواب بیدار شد. ناراحتى و ترس، سراسر وجودش را فرا گرفته بود. با سرعت وسایل سفر را بست و بر مرکبش سوار شد و به طرف مدینه حرکت نمود. وقتى به شهر مدینه رسید، کنار قبر رسول الله (صلی الله علیه وآله) آمد. در حالی‌که گریه می‌کرد، صورت خود را بر قبر حضرت مالید. در این هنگام امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) را دید که به طرف قبر جدشان مى‌آیند. آن دو عزیز را در آغوشش گرفت و غرق بوسه ساخت.[13]  شوکانی در نیل الاوطار، سند این روایت را سندی جید و نیکو تلقی کرده است.[14]

ناگفته نماند که طبق این قصه، جناب بلال، برای زیارت حرم مطهر نبوی (صلی الله علیه وآله) از شام به مدینه، سفر کردند. که این نشان از مشروعیت شدرحال در نزد صحابه دارد.

2: شدرحال پیروان مذاهب مختلف: شوکانی در "نیل الاوطار" می نویسد: در طول تاریخ، سیره مسلمین (با هر مذهبی که داشتند) این بوده است که وقتی برای حج به مکه مشرف می شدند، برای زیارت پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله) نیز به مدینه مشرف می شدند. و زیارت آنحضرت را از افضل اعمال تلقی می کردند.[15]

3: شدرحال علمائی نظیر عبدالرزاق صنعانی: در تاریخ دمشق نیز چنین وارد شده است: عبدالرزاق صنعانی می گفت: حج را بجا آوردم و برای زیارت قبر مطهر نبی اکرم (صلی الله علیه وآله)، به مدینه رفتم.[16]

این مطلب را باید متذکر شد که قرینه و دلیلی وجود ندارد که عبارات فوق را منحصر در مشروعیت شدرحال برای زیارت قبر مطهر حضرت رسول (صلی الله علیه وآله) گرداند. گذشته از آنکه در طول تاریخ، شدرحال به نیت زیارت قبور صلحاء امری مرسوم بوده است چنانکه حضرت زهرا (سلام الله علیها) هر جمعه، قبر حضرت حمزه (سلام الله علیه) در منطقه احد را (که خارج از مدینه بود) زیارت می کرد.[17] همچنین در مورد ابن خزیمه[18] نقل شده است برای زیارت امام علی بن موسی الرضا(علیهماالسلام) عازم طوس شد.[19]

نکته دیگری که لازم است اینجا بدان متذکر شد، این است که روایاتی که به زیارت قبور توصیه می کنند بصورت مطلق وارد شده اند ولذا شامل زیارت همراه با شدرحال نیز می شوند.

باهمه این تفاصیل مشخص می شود علاوه بر آنکه بزرگان امت وعموم مسلمین به شدرحال به نیت زیارت صالحین ملتزم بوده اند همچنین استناد به حدیث "لا تشد الرحال" که مهم ترین دلیل مانعین شدرحال بوده است، مخدوش می باشد. برهمین اساس شدرحال برای زیارت امام حسین(علیه السلام) هیچ منعی ندارد. البته علاوه بر مویدات فوق، روایاتی نیز در مصادر شیعی وجود دارد که نشان دهنده اهتمام ائمه اهل البیت(علیهم السلام) به مسئله شدرحال برای زیارت آنحضرت، می باشد. در ادامه به برخی از این روایات اشاره می شود.

اهتمام ائمه اهل البیت (علیهم السلام) به مسئله شدرحال به نیت زیارت امام حسین (علیه السلام)

الف: امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «مَنْ خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ یُرِیدُ زِیَارَةَ قَبْرِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ (علیهماالسلام) إِنْ کَانَ مَاشِیاً کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةً وَ مَحَى عَنْهُ سَیِّئَةً حَتَّى إِذَا صَارَ فِی الْحَائِرِ کَتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْمُصْلِحِینَ الْمُنْتَجَبِینَ [الْمُفْلِحینَ الْمُنْجِحِینَ‏] حَتَّى إِذَا قَضَى مَنَاسِکَهُ کَتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْفَائِزِینَ حَتَّى إِذَا أَرَادَ الِانْصِرَافَ أَتَاهُ مَلَکٌ فَقفَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه وآله) یُقْرِؤُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ لَکَ اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ فَقَدْ غُفِرَ لَکَ مَا مَضَى.»[20]؛ هر کس از خانه اش به قصد زیارت امام حسین (علیه السلام) بیرون آید، اگر پیاده باشد، خداوند، براى هر قدمش، حَسَنه اى را مى نویسد و گناهی را از او مى زُداید، و چون به حرم مطهر امام حسین(علیه السلام) رسید، خداوند نام او را جزو رستگاران مى نویسد، و چون زیارتش را به پایان برَد، خداوند او را از رهایى یافتگان قرار می دهد، و چون بخواهد باز گردد، فرشته اى نزد او مى آید و به او مى گوید:" من، پیام آور خدایم. خداوند، به تو سلام مى رساند و مى فرماید: عمل، از سر گیر که گذشته ات آمرزیده شد".

در این روایت بحث از خروج از منزل به نیت زیارت قبر مطهر امام حسین(علیه السلام) مطرح است. آن هم بصورت مطلق (یعنی زائر از هر شهری که باشد فرقی ندارد) مخصوصا با وجود آنکه امام صادق(علیه السلام) در مدینه زندگی می کردند و افراد مخاطب ایشان، حداقل از مردم مدینه بوده اند بنابراین سفر به جهت زیارت قبر مطهر امام حسین (علیه السلام) از شهر دوری همچون مدینه، بلامانع، بلکه دارای فضایل فراوانی است.

ب: در روایت دیگری وارد شده است که امام هادی (علیه السلام) بیمار شده بودند و درخواست فرمودند فردی به نیابت از ایشان به جهت زیارت قبر مطهر سیدالشهداء (علیه السلام) به کربلا مشرف شود.[21]

ج: در روایات دیگری نیز ائمه اهل البیت(علیهم السلام) به یارانشان توصیه می فرمودند زیارت قبر مطهر امام حسین(علیه السلام) را به یکدیگر سفارش کنید. نظیر این روایت: امام باقر (علیه السلام) فرمودند: «مُرُوا شِیعَتَنَا بِزِیَارَةِ قَبْرِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) فَإِنَّ إِتْیَانَهُ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ یَمُدُّ فِی الْعُمُرِ وَ یَدْفَعُ مَدَافِعَ السُّوءِ...»[22] شیعیان ما را به زیارت قبر مطهر امام حسین (علیه السلام) امر کنید، چرا که زیارتش روزی را افزون می‌کند و عمر را طولانی می‌گرداند و بلاها و بدی‌ها را دفع می‌کند و زیارت کردن امام حسین (علیه السلام) بر هر مومنی که اقرار به امامت او از جانب خدا داشته باشد، واجب است.

مجددا لازم است متذکر شویم که با عنایت به این موضوع که امام باقر (علیه السلام) در هنگام بیان این فرمایش در کربلا حضور نداشتند و (به احتمال زیاد) در مدینه، این سخن را بیان فرمودند و باعنایت به این مسئله که تشرف از مدینه به کربلا، بدون شدرحال ممکن نیست، بنابراین روایت فوق نیز، موید دیگری در جهت اثبات مشروعیت شدرحال به جهت زیارت قبر مطهر امام حسین(علیه السلام) محسوب می شود.

با توجه به روایات فوق نیز این نتیجه حاصل می گردد که شدرحال به سوی کربلا، آن هم به نیت زیارت قبر مطهر امام حسین(علیه السلام) امری مشروع در لسان ائمه اهل البیت (علیهم السلام) می باشد.

البته با توجه به این مسئله که چندسالی است پیاده روی به سوی حرم مطهر امام حسین(علیه السلام) در ایام اربعین (یعنی ایام منتهی به بیستم ماه صفر) گسترش روزافزونی یافته است، مشاهده می شود پیروان دیگر مذاهب اسلامی نیز در این پیاده روی و سفر به جهت زیارت امام حسین(علیه السلام) حاضر می شوند. همچنین بسیاری از علمای مذاهب اسلامی، علاوه بر تصریح به مشروعیت چنین سفری، در این گردهمایی عظیم شرکت کرده اند. در ادامه به برخی از آراء علمای معاصر اهل سنت راجع به مشروعیت و البته فضیلت سفر به جهت زیارت حرم مطهر امام حسین(علیه السلام) اشاره می شود.

آراء علمای معاصر اهل سنت

قبل از ورود به این مبحث، لازم است به این نکته اشاره کرد که جمهور علمای اهل سنت قائل به جواز شدرحال برای زیارت قبور هستند. چنانکه در کتاب "موسوعه الفقهیه الکویتیه" به چنین مطلبی تصریح شده است.[23]

علاوه بر مطلب فوق، با توجه به سقوط حکومت صدام در عراق،  محدودیت های ایام حکومت او، از بین رفت و لذا در این سال ها مردم با هر دین و مذهبی جهت زیارت سیدالشهداء (علیه السلام) خود را به کربلا می رسانند. از همین رو زیارت اربعین آنحضرت رونق بیشتری گرفت. و در سالهای اخیر جمعیت فراوانی از غیرشیعیان نیز جهت زیارت مرقد مطهر امام حسین(علیه السلام) عازم کربلا می شوند. در همین راستا  بسیاری از علمای معاصر اهل سنت نیز علاوه بر تاکید به سفر برای زیارت قبر نورانی امام حسین(علیه السلام)، خود نیز بدین جهت به کربلا سفر می کنند. در ادامه به برخی از اظهارات علمای معاصر اهل سنت راجع به سفر برای زیارت بارگاه مطهر امام حسین(علیه السلام) اشاره می شود.

آخوند عبدالرزاق رهبر {امام جمعه شهرستان آق قلا از توابع استان گلستان ایران} با تاکید به اینکه بر مسئله زیارت امام حسین و ائمه اطهار( علیهم السلام) در مبانی اهل سنت بسیار تأکید شده است، تصریح می کند: در پیاده روی بسوی کربلا در ایام اربعین شرکت کرده است و آرزو می کند که بار دیگر نیز در این تجمع نورانی، حاضر شود.[24]

ماموستا ملامصطفی محمودی امام جمعه پیرانشهر نیز با اشاره به اهمیت زیارت امام حسین(علیه السلام) در کربلا گفت: رفتن به کربلا و زیارت امام حسین(علیه السلام) در هر زمانی مناسب است و در ایام اربعین بهتر و با فضیلت تر می‌باشد.[25]

آخوند عبدالباسط نوریزاد (امام جمعه اهل سنت گنبدکاووس) با تاکید بر اینکه اربعین حسینی در شرایط اخیر دنیای اسلام، بیانگر فلسفه اسلام و نشانه حقانیت ما مسلمانان شده است، خاطرنشان کرد: بوی معطر امام حسین (علیه السلام) و پیکر بی‌کفن اوست که در تمام دنیا پراکنده شده و از سرتاسر دنیا زائران پیاده را به سمت خود کشانده است.[26]

ماموستا عابد نقیبی، امام جمعه اهل سنت و رئیس شورای افتای سقز، درباره پیاده روی اربعین گفت: «پیاده رفتن امروزه، یکی از شعائر اسلامی است. با توجه به وضعیت مسلمانان در دنیا و  نگاه دشمنان اسلام به همه مسلمانان، بیشتر از گذشته می طلبد که به شعائر الهی توجه داشته باشند. این زیارت قبور که امروز هم در اربعین می بینیم و هم بزرگان و روحانیون اهل سنت با پای پیاده به زیارت کربلا می روند، این یکی از شعائر است. دشمنان اسلام بفهمند که ما امروز اینقدر به بحث زیارت اعتقاد داریم که ما (اهل سنت) حاضر هستیم با پای پیاده و بدون کفش به زیارت این بزرگان برویم. این یک شعار است در برابر دشمنان اسلام. یک نوع اتحاد و همبستگی است بین مذاهب و هیچ اشکالی ندارد.  ماموستا نقیبی همچنین با اشاره به روایت نبوی "من زارنی فی مماتی فکانما زارنی فی حیاتی؛ هرکسی، مرا پس از مرگ زیارت کند، گویی مرا در زمان حیات زیارت کرده است."، تصریح کردند: این حدیث پیامبر بزرگوار اسلام(صلی الله علیه وآله)، یک حدیث کاملا صحیح است و شامل تمام خانواده و اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه وآله) هم می شود.»[27]

مولوی عبدالغنی دهانی، از علمای سرشناس و مدرسین دارالعلوم زاهدان نیز با بیان این مطلب که اولین زائر قبر مطهر امام حسین(علیه السلام) جابر بن عبدالله انصاری صحابی بزرگوار پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله) بوده است، همچنین تصریح کردند: اراده کردن برای انجام سفرهایی نظیر سفر برای زیارت قبر مطهر امام حسین(علیه السلام) از نظر شرعی درست بوده و هیچ منعی ندارد.[28]

بنابراین سفر برای زیارت قبر مطهر امام حسین(علیه السلام) علاوه بر آنکه منعی ندارد، بلکه مورد تاکید بسیاری از بزرگان معاصر اهل سنت قرار گرفته است.

نتیجه

مهم ترین دلیل مانعین در جهت اعلام ممنوعیت شدرحال به نیت زیارت قبور صلحاء، روایت لاتشدالرحال است. حال آنکه به تصریح بزرگان اهل سنت، استناد به این روایت در جهت ممنوعیت شدرحال به نیت زیارت قبور، امری ناصواب است. همچنین شدرحال برای زیارت قبورصلحاء، مورد تاکید سلف امت، عموم مسلمانان و پیشوایان مذاهب اسلامی واقع شده است. ائمه اهل البیت (علیهم السلام) نیز به سفر برای زیارت بارگاه نورانی امام حسین (علیه السلام) توصیه فرموده اند. علاوه بر این موارد، باتوجه به گسترش فرهنگ زیارت سیدالشهداء مخصوصا در ایام اربعین، بارها مشاهده شده است علمای معاصر اهل سنت علاوه بر سفرکردن به نیت زیارت مقبره نورانی آنحضرت، همچنین به مشروعیت و فضیلت چنین سفری تصریح کرده اند. از مجموع این مباحث چنین بدست می آید که سفر برای زیارت امام حسین(علیه السلام) امری مشروع بلکه مطلوب است.    

 

[1] . «والرحال بِالْحَاء الْمُهْملَة جمع رَحل وَهُوَ للبعیر کالسرج للْفرس وَهُوَ أَصْغَر من القتب وَشد الرحل کِنَایَة عَن السّفر لِأَنَّهُ لَازم للسَّفر» عینی، بدرالدین، عمده القاری، ج7، ص252، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی تا.

[2] . در منابع حدیثی اهل سنت روایتی معروف به روایت شدرحال، به این شکل وارد شده است: «عَنِ النَّبِیِّ (صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَآله وسَلَّمَ) قَالَ: " لاَ تُشَدُّ الرِّحَالُ إِلَّا إِلَى ثَلاَثَةِ مَسَاجِدَ: المَسْجِدِ الحَرَامِ، وَمَسْجِدِ الرَّسُولِ (صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَآله وسَلَّمَ)، وَمَسْجِدِ الأَقْصَى "» صحیح بخاری، ج2، ص60، دار طوق النجاة، چاپ اوّل، 1422ق.

[3] . « فالزیارة بغیر شد غیر منهى عنها ومع الشد منهى عنها» مجموع الفتاوی، ج27، ص196، مدینه، مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، 1416ه ق.

[4] . «والزیارة الشرعیة تجوز لکن من دون سفر، من دون شد الرحل إذا کان فی البلد نفسه زاره فی البلد، أما أن یشد الرحل یسافر لأجل زیارة القبر، هذا لا یجوز؛ لقول النبی(صلى الله علیه وآله وسلم) : «لا تشد الرحال إلا إلى ثلاثة مساجد: المسجد الحرام ومسجدی هذا والمسجد الأقصى» فتاوى نور على الدرب، ج2، ص342.

[5] . «ولاحظ توجیهه لفضل زیارة قبر الحسین(علیه السلام) بفعل أسباب الوقوع فی الشرک نفسه من شد الرحال إلى القبر» اصول مذهب الشیعه الامامیه الاثنی عشریه، ج2، ص462، بی جا، بی نا، چاپ اول، 1414 ه ق.

[6] .  صحیح بخاری، ج2، ص60، دار طوق النجاة، چاپ اوّل، 1422ق.

[7] . چنانکه البانی می نویسد: « شد الرحال والسفر خاصًة لزیارة قبر النبی(صلى الله علیه وآله وسلم) فضلًا عن قبور الأنبیاء والأولیاء والصالحین، هذا أمر لا یجوز فی الإسلام لقوله علیه الصلاة والسلام: «لا تشد الرحال إلا إلى ثلاثة مساجد: مسجدی هذا، والمسجد الحرام، والمسجد الأقصى» موسوعه الالبانی فی العقیده، ج2، ص556، صنعاء(یمن)، مرکز النعمان للبحوث والدراسات الإسلامیة وتحقیق التراث والترجمة، چاپ اول، 1431 ه ق.

[8] . مسند احمد، ج18، ص152، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، 1421 ه ق.

[9] . مقدسی، ابن قدامه، المغنی، ج2، ص195،  مکتبة القاهرة، 1388 ه ق.

[10] . صنعانی، عبدالرزاق، المصنف، ج5، ص133، هند، المجلس العلمی، چاپ دوم، 1403 ه ق.

[11] . ابن حجر در فتح الباری می نویسد: « أن النهی مخصوص بمن نذر على نفسه الصلاة فی مسجد من سائر المساجد غیر الثلاثة فإنه لا یجب الوفاء به قاله بن بطال وقال الخطابی اللفظ لفظ الخبر ومعناه الإیجاب فیما ینذره الإنسان من الصلاة فی البقاع التی یتبرک بها أی لا یلزم الوفاء بشیء من ذلک غیر هذه المساجد الثلاثة» فتح الباری، ج3، ص65، بیروت، دار المعرفة، 1379 ه ق.

[12] . ابن حجر می نویسد: «ومنها أن المراد قصدها بالاعتکاف فیما حکاه الخطابی عن بعض السلف أنه قال لا یعتکف فی غیرها وهو أخص من الذی قبله ولم أر علیه دلیلا» فتح الباری، ج3، ص65، بیروت، دار المعرفة، 1379 ه ق.

[13] . « إن بلالا رأى فی منامه النبی (صلى الله علیه وآله وسلم) وهو یقول له (ما هذه الجفوة یا بلال أما ان لک أن تزورنی یا بلال فانتبه حزینا وجلا خائفا فرکب راحلته وقصد المدینة فأتى قبر النبی (صلى الله علیه وآله وسلم) فجعل یبکی عنده ویمرغ وجهه علیه وأقبل الحسن والحسین(علیهماالسلام) فجعل یضمهما ویقبلهما»     ابن عساکر، تاریخ دمشق، ج7، ص137، دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، 1415 ه ق.

[14] . «وَقَدْ رُوِیَتْ زِیَارَتُهُ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآله وسَلَّمَ) عَنْ جَمَاعَةٍ مِنْ الصَّحَابَةِ مِنْهُمْ بِلَالٌ عِنْدَ ابْنِ عَسَاکِرَ بِسَنَدٍ جَیِّدٍ»    شوکانی، محمد بن علی، نیل الاوطار، ج5، ص114، مصر، دار الحدیث، چاپ اول، 1413 ه ق.

[15] . «لَمْ یَزَلْ دَأْبُ الْمُسْلِمِینَ الْقَاصِدِینَ لِلْحَجِّ فِی جَمِیعِ الْأَزْمَانِ عَلَى تَبَایُنِ الدِّیَارِ وَاخْتِلَافِ الْمَذَاهِبِ الْوُصُولَ إلَى الْمَدِینَةِ الْمُشَرَّفَةِ لِقَصْدِ زِیَارَتِهِ، وَیَعُدُّونَ ذَلِکَ مِنْ أَفْضَلِ الْأَعْمَالِ وَلَمْ یُنْقَلْ أَنَّ أَحَدًا أَنْکَرَ ذَلِکَ عَلَیْهِمْ فَکَانَ إجْمَاعًا.»    نیل الاوطار، ج5، ص115، مصر، دار الحدیث، چاپ اول، 1413 ه ق.

[16] . «قال سمعت عبد الرزاق بن همام یقول حججت فصرت إلى المدینة لزیارة قبر الرسول (صلى الله علیه وآله وسلم)»    تاریخ دمشق ابن عساکر، ج36، ص178، دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، 1415 ه ق.

[17] . «أَنَّ فَاطِمَةَ (سلام الله علیها) بِنْتَ النَّبِیِّ (صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَآله وسَلَّمَ)، کَانَتْ تَزُورُ قَبْرَ عَمِّهَا حَمْزَةَ(علیه السلام) کُلَّ جُمُعَةٍ فَتُصَلِّی وَتَبْکِی عِنْدَهُ»  المستدرک علی الصحیحین، ج1، ص533

19: فقیه، محدث ومفسر سلفی مذهب قرن 3 هجری

[19] .ابن حجر عسقلانی در تهذیب التهذیب چنین نقل می کند: « سمعت أبا بکر محمد بن المؤمل بن الحسن بن عیسى یقول خرجنا مع إمام أهل الحدیث أبی بکر بن خزیمة وعدیله أبی علی الثقفی مع جماعة من مشائخنا وهم إذ ذاک متوافرون إلى زیارة قبر علی بن موسى الرضی(علیه السلام) بطوس قال فرأیت من تعظیمه یعنی بن خزیمة لتلک البقعة وتواضعه لها وتضرعه عندها ما تحیرنا»     تهذیب التهذیب، ج7، ص388، هند، مطبعة دائرة المعارف النظامیة، چاپ اول، 1326 ه ق.

[20] . ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات؛ ص132، نجف اشرف، دارالمرتضویه، چاپ اول، 1356 ه ش.

[21] . «عَنْ أَبِی هَاشِمٍ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ: بَعَثَ إِلَیَّ أَبُو الْحَسَنِ (علیه السلام) فِی مَرَضِهِ وَ إِلَى مُحَمَّدِ بْنِ حَمْزَةَ فَسَبَقَنِی إِلَیْهِ مُحَمَّدُ بْنُ حَمْزَةَ فَأَخْبَرَنِی أَنَّهُ مَا زَالَ یَقُولُ ابْعَثُوا إِلَى الْحَائِرِ.....» ابو هاشم جعفرى گوید: امام هادى (علیه السّلام) در بستر بیمارى بود، فردى را به سوى من و محمّد بن حمزه فرستاد که قاصد پیش از من محمد بن حمزه به خدمتش رسید وقتى بیرون آمد به من خبر داد که امام پیوسته مى‌فرمود: کسى را به کربلا بفرستید و کسى را به کربلا بفرستید. بحارالانوار ج98، ص112، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، چاپ دوم، 1403 ه ق.

[22] . ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات؛ ص132، نجف اشرف، دارالمرتضویه، چاپ اول، 1356 ه ش.

[23] . «ذهب جمهور العلماء إلى أنه یجوز شد الرحل لزیارة القبور، لعموم الأدلة، وخصوصا قبور الأنبیاء والصالحین.» موسوعه الفقهیه الکویتیه، ج24، ص89، مصر، دار الصفوة، 1404- 1427 ه ق.

26: https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/07/28/1857059/7-

 

27: https://dmsonnat.ir/F/

 

28: https://snn.ir/fa/news/799267/

29: https://www.mashreghnews.ir/news/1002236/F

 

30: https://www.mashreghnews.ir/news/1000253/