حکم نصب سنگ قبر روی قبور

دیدگاه دین و فتواهای شرعی درباره نوشتن و نصب سنگ قبر برای شناسایی مرحوم و نصب آن روی قبر چیست، درحالی‌که هدف از این کار افتخار و مباهات است و با حرمت میت منافات دارد؟...

 

پرسش
دیدگاه دین و فتواهای شرعی درباره نوشتن و نصب سنگ قبر برای شناسایی مرحوم و نصب آن روی قبر چیست، درحالی‌که هدف از این کار افتخار و مباهات است و با حرمت میت منافات دارد؟ همه می­دانند که این قبرستان از زمان تأسیس آن یعنی سال 1960 قبرستان اهالی شهرک «قوصیه» و ساکنان قاهره از توابع استان «اسیوط» شناخته می­شود و مالک مشخصی ندارد. امید می­رود که با صدور فتوایی شرعی و مکتوب، کرامت اموات حفظ شود و از ایجاد بدعتی جدید برای وابستگان میت جلوگیری شود.

 

پاسخ
نوشتن نام میت روی قبر برای شناسایی او از نظر شرعی جایز است. همچنین جایز است که روی قبر علامتی با سنگ یا چوب یا گل و امثال آن گذاشته شود؛ زیرا ابوداوود در کتاب «سُنن»، به نقل از «کثیر بن زید المدنی» و او به نقل از المطلّب می­گوید: زمانی که «عثمان بن مظعون» درگذشت، جنازه او را آوردند و دفن کردند. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) به مردی دستور دادند تا سنگی بیاورد. آن مرد نتوانست سنگ را بیاورد؛ لذا پیامبر برخاستند و آستین‌‌هایشان را بالا زدند. کثیر به نقل از المطلّب می­گوید: این ماجرا از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) برایم چنین نقل شد که: زمانی که آن حضرت آستین­هایش را بالا زد، من سفیدی بازوان مبارکشان را دیدم. پیامبر سنگ را برداشتند و بالای سر میت نهادند و فرمودند: «من با این نشانه، قبر برادرم را می­شناسم و هر کس از خویشاوندانم که فوت کند را در کنار او به خاک می­سپارم». «حافظ بن حجر»(رحمه الله) می­گوید: سند این حدیث حسن است.

امام العینی در «شرح السنن» (ج6، ص157، انتشارات مکتبة الرشد) می­گوید: «در حدیثی فقهی آمده است: جایز است که در کنار قبر، علامتی با سنگ یا امثال آن گذاشته شود. همچنین جایز است اموات هر فرد، در یک قطعه مشترک به خاک سپرده شوند. بر این اساس نوشتن لوح و نصب آن بر بالای سر میت نشانه است».

امام مجتهد «تقی‌‌الدین السبکی» می­گوید: «اگر به اندازه شناسایی، مطلبی نوشته شود، جای اشکال نیست؛ زیرا مستحب است چیزی برای شناسایی میت درج شود». (حاشیة شیخ عمیرة بر شرح علامه جلال المحلی بر «المنهاج»، تألیف امام النووی الشافعی، 1/410، انتشارات دار الفکر).

در حدیثی که ترمذی از نسائی، از ابن‌‌ماجه و جابر بن عبدالله نقل کرده و صحیح دانسته، آمده است: «پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) از گچ­کاری قبور و نوشتن بر روی آن نهی فرمودند؛ زیرا به دلیل جنبه­های زینتی آن، حمل بر مباهات و تفاخر می­شود و تنها به شناسایی میت محدود نمی­شود». لذا حاکم نیشابوری در مستدرک، پس از روایت این حدیث می­گوید: «این حدیث، شرط مسلم (برای درج تحت عنوان صحیح) را دارد ... بنابر این، اسناد حدیث صحیح است، ولی به آن عمل نمی­شود؛ زیرا ائمه مسلمانان از شرق تا غرب نامشان بر روی قبورشان نوشته شده است. این امری است که خلف از سلف به ارث برده است».

از جمله روایاتی که سلف در مورد نوشتن روی قبور نقل کرده­اند، روایتی است که ابن‌‌شبة در «تاریخ المدینة» به نقل از «یزید بن سائب» آورده است. وی می­گوید: از پدربزرگم شنیدم زمانی که عقیل بن ابی‌‌طالب در خانه خود به حفر چاه مشغول بود، به سنگی نقش برجسته رسید که روی آن نوشته شده بود: «قبر اُم‌‌حبیبه بنت صخر بن حرب». عقیل چاه را پر کرد و بر روی آن خانه ساخت.

همچنین آورده است: قبر اُم‌‌سلمه در بقیع در کنار قبر «محمد بن یزید» و در نزدیکی قبر فاطمه دختر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلّم) قرار دارد. پس از هشت متر کندن زمین، به سنگی شکسته برخوردند که در بخشی از آن نوشته شده بود: «اُم‌‌سلمه همسر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)». با این سنگ، قبر اُم‌‌سلمه پیدا شد.

«حافظ ابن ابی‌‌الدنیا» کتابی دارد با عنوان «القبور» که یک باب آن را به کتابت روی قبور اختصاص داده است.

بر این اساس، نصب سنگ قبر منقوش به نام میت، برای تشخیص اموات جایز است. این امر نه بدعت شمرده می­شود و نه مخالف با سنت شریف نبوی است؛ بلکه اصل آن در حدیث شریف نیز آمده و امت اسلام چه سلف و چه خلف، بدون هیچ منکری بر اساس آن عمل کرده و می­کنند.

ولی ممنوعیت نصب سنگ قبر، با این استدلال که این امر تفاخر شمرده می­شود، درست نیست؛ زیرا جایز نیست که آنچه پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) انجام داده و به صورت مکرر از سایرین نیز دیده شده را حرام بدانیم و اهداف و نیت­هایی برای آن ذکر کنیم که جز پروردگار کسی از آن آگاه نیست. اصل بر این است که تا جای ممکن به مردم حسن ظن داشته باشیم.

خداوند سبحان و متعال آگاه­تر است!