آیا مخلوقات در افعال (چه عادی و چه خارق العاده) واسطه قرار می گیرند یا نه؟

پرسش
نجدی ها و وهابی های تکفیری بر این باور هستند که امورات به «ما یقدر علیه غیر الله و ما لا یقدر علیه الا الله»[1] تقسیم می شود[2]. آیا مخلوقات در امور غیر عادی هم واسطه می شوند یا نه؟

[1]- آن چیزی که غیر خدا بر آن قدرت دارد و چیزی که فقط خداوند متعال قدرت بر آن دارد.

[2]- العثیمین، محمد بن صالح (م 1421)، مجموع فتاوى ورسائل فضیلة الشیخ محمد بن صالح العثیمین، ج7، ص96، جمع وترتیب: فهد بن ناصر بن إبراهیم السلیمان، دار الوطن - دار الثریا، الطبعة الأخیرة، 1413 ق.

 

پاسخ
این تقسیم بندی اختلاف ریشه ای با آیات و روایات دارد و این که این تقسیم بندی سر منشاء شرک به الله متعال است. در این مبحث به این مسأله پرداخته می شود که آیا در عالم خارج آنچه به گمان وهابی های تکفیری از امور «ما لا یقدر علیه الا الله» است! به دست مخلوقات انجام شده است یا نه؟

در متون دینی ادله فراوانی بر این ادعای ما وجود دارد که بسیاری از کارهایی که به گمان نجدی ها از امور «ما لا یقدر علیه الا الله»، است به دست مخلوقات به وقوع پیوسته و مخلوقات واسطه در ایجاد آن خارق العاده بوده اند.

یک: خداوند متعال در مورد حضرت عیسی (علیه السلام) می فرماید:

«وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّینِ کَهَیْئَةِ الطَّیْرِ بِإِذْنِی فَتَنْفُخُ فِیهَا فَتَکُونُ طَیْرًا بِإِذْنِی وَتُبْرِئُ الْأَکْمَهَ وَالْأَبْرَصَ بِإِذْنِی وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتَى بِإِذْنِی»[1]؛ و هنگامی که از گِل مانند شکل پرنده ای درست کردی به اذن من و در آن دمیدی و به اذن من پرنده ای شد و بیماری پیسی و کوری را به اذن من شفا دادی و مرده را زنده گرداندی به اذن من.

در این آیه، خداوند متعال حضرت عیسی (علیه الاسلام) را واسطه در چند چیز (فعل عادی و خارق العاده) قرار داده است:

1️. درست کردن گِل به شکل پرنده (کار عادی)

2️. دمیدن در گِل و جان دار کردن آن (کار خارق العاده).

3. شفای بیماری ناعلاج (پیسی و کوری) (کار خارق العاده)

4️. زنده کردن مرده (کار خارق العاده)

نتیجه این که مخلوقات واسطه در به وجود آمدن افعال عادی و افعال غیر عادی هستند و این خداوند تعالی است که مسبب الاسباب است.

دو: و در آیاتی آمده که خود حضرت عیسی (علیه‌السلام) نیز خود را فاعل این گونه از خوارق عادات معرفی می کند:

«أَنِّی أَخْلُقُ لَکُمْ مِنَ الطِّینِ کَهَیْئَةِ الطَّیْرِ فَأَنْفُخُ فِیهِ فَیَکُونُ طَیْرًا بِإِذْنِ اللَّهِ وَأُبْرِئُ الْأَکْمَهَ وَالْأَبْرَصَ وَأُحْیِ الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللَّهِ»[2]؛ من از گِل چیزی به شکل پرنده می‎سازم سپس در آن می‎دمم و به اذن الله، پرنده‎ای می‎گردد و به اذن الله، کورِ مادرزاد و مبتلایان به برص [پیسی] را درمان می‎کنم و مردگان را به اذن الله زنده می‎کنم و... .

استناد ما در این آیه دقیقا مانند استدلال قبلی است که حضرت عیسی (علیه‌السلام) با این که این امور را به خود نسبت می دهد اما، در حقیقت فاعل حقیقی خداوند متعال است و عیسی (علیه‌السلام) تنها واسطه در ایجاد چنین افعالی است.

سه: خداوند متعال در مورد حضرت سلیمان نبی (علیه السلام) می فرماید:

«وَلِسُلَیْمَانَ الرِّیحَ عَاصِفَةً تَجْرِی بِأَمْرِهِ إِلَى الْأَرْضِ الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا وَکُنَّا بِکُلِّ شَیْءٍ عَالِمِینَ»[3]؛ و برای سلیمان تند باد را مسخر کردیم که به فرمان او به سوی سرزمینی (شامات و فلسطین) که آن را پر برکت ساخته ایم روان می شد [شام و فلسطین] و ما به همه چیز آگاهیم.

الله تعالی در آیه ای دیگر به همین مضمون فوق در مورد حضرت سلیمان می فرماید: «فَسَخَّرْنَا لَهُ الرِّیحَ تَجْرِی بِأَمْرِهِ رُخَاءً حَیْثُ أَصَابَ»[4]؛ ما تندباد را مسخر و در اختیار سلیمان نبی قرار دادیم که به دستورش به هر جایی که می خواست، به نرمی حرکت کند.

در این آیات نیز مشاهده می کنیم که خداوند متعال سلیمان نبی را واسطه در به حرکت درآوردن تند باد کرده است. و این کار [به حرکت درآوردن تندباد به نرمی و آهستگی] از امور غیر عادی است که به دست حضرت سلیمان نبی (علیه السلام) صورت گرفته است.

چهار: در کتاب «صحیح مسلم» وارد شده که مسیح دجال انسان ها را می کشد و دوباره زنده می کند. این موضوع نشان می دهد که او قدرت خارق العاده دارد. و این الله تعالی است که چنین قدرتی به او داده است و اگر بخواهد از او می گیرد چنان که در این روایات به آن تصریح شده است.

مسلم از ابو سعید خدری نقل می کند: «حَدَّثَنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَوْمًا حَدِیثًا طَوِیلًا عَنِ الدَّجَّالِ، فَکَانَ فِیمَا حَدَّثَنَا، قَالَ: " یَأْتِی، وَهُوَ مُحَرَّمٌ عَلَیْهِ أَنْ یَدْخُلَ نِقَابَ الْمَدِینَةِ، فَیَنْتَهِی إِلَى بَعْضِ السِّبَاخِ الَّتِی تَلِی الْمَدِینَةَ، فَیَخْرُجُ إِلَیْهِ یَوْمَئِذٍ رَجُلٌ هُوَ خَیْرُ النَّاسِ - أَوْ مِنْ خَیْرِ النَّاسِ - فَیَقُولُ لَهُ: أَشْهَدُ أَنَّکَ الدَّجَّالُ الَّذِی حَدَّثَنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ حَدِیثَهُ، فَیَقُولُ الدَّجَّالُ: أَرَأَیْتُمْ إِنْ قَتَلْتُ هَذَا، ثُمَّ أَحْیَیْتُهُ، أَتَشُکُّونَ فِی الْأَمْرِ؟ فَیَقُولُونَ: لَا، قالَ فَیَقْتُلُهُ ثُمَّ یُحْیِیهِ، فَیَقُولُ حِینَ یُحْیِیهِ: وَاللهِ مَا کُنْتُ فِیکَ قَطُّ أَشَدَّ بَصِیرَةً مِنِّی الْآنَ - قَالَ: فَیُرِیدُ الدَّجَّالُ - أَنْ یَقْتُلَهُ فَلَا یُسَلَّطُ عَلَیْهِ»[5].

 «ابوسعید خدری می‌گوید: رسول ‏الله (صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَآله) درباره دجال، زیاد سخن گفت. از این جمله که فرمود: «دجال که ورودش به مدینه حرام شده است در یکی از شوره زارهای نزدیک مدینه فرود می‌آید. شخصی از بهترین مردم آن زمان، نزدش می‌رود و می‌گوید: من گواهی می‌دهم که تو دجال هستی.  همان کسی که رسول الله (صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَآله) در مورد تو ما را با خبر ساخته است. دجال می‌گوید: اگر من این شخص را بکشم و دوباره زنده کنم بازهم در کار من شک می‌کنید؟ مردم می‌گویند: خیر. دجال او را می‌کشد و دوباره، زنده می‌کند. آن شخص، پس از زنده شدن، می‌گوید: بخدا سوگند! هیچگاه من به اندازه امروز، بصیرت نداشته‌‌ام. [من یقین دارم که تو دجال هستی]. دجال تصمیم می‌گیرد که دوباره او را بکشد، ولی نمی‌تواند». 

در این روایت می بینیم که دجال کار خارق العاده ی میرداندن انسان و زنده کرده آن را انجام می دهد. این امور در نگاه نجدی ها از جمله افعالی است که تنها در دست الله تعالی است و کسی در آن شریک نیست؟!

ابن تیمیه حرانی در این باره می گوید:

 «وقد یکون إحیاء الموتى على ید اتباع الأنبیاء؛ کما قد وقع لطائفة من هذه الأمة، ومن اتباع عیسى؛ فإن هؤلاء یقولون: نحن إنّما أحیى الله الموتى على أیدینا؛ لاتّباع محمد، أو المسیح، فبإیماننا بهم، وتصدیقنا لهم أحیى الله الموتى على أیدینا»[6]، گاهی اوقات احیاء موتی توسط پیروان انبیاء واقع شده است همانگونه که این عمل از سوی برخی از پیروان این امت و از پیروان عیسی واقع شده است. چرا که آنان می گفتند: خداوند متعال اموات را به دست ما زنده می کند به خاطر تبعیت از محمد یا مسیح. پس به سبب ایمان ما به انبیاء و تصدیق آنان، الله اموات را به دست ما زنده می کند.

می بینیم که ابن تیمیه تصریح بر این دارد که برخی از صالحین توان زنده کردن اموات را دارند (کاری که در ظاهر از جمله مواردی است که به گمان وهابی ها تنها خداوند متعال قدرت بر انجام آن دارد و معتقد به آن را مشرک می دانند)

[1]- سوره مائده، آیه 110.

[2]- سوره آل عمران، آیه 49.

[3]- سوره انبیاء، ص 81.

[4]- سوره ص، آیه 36.

[5]- بخارى، محمّد، صحیح البخاری، تحقیق: محمد زهیر بن ناصر، دار طوق النجاة، چاپ اوّل، 1422ق. ج 3، ص 22- نیشابورى، مسلم، صحیح مسلم، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقى، دار إحیاء التراث العربى، بیروت، بى تا. ج 4، ص 2256.

[6]- ابن تیمیه حرانی، احمد، النبوات، محقق: عبد العزیز بن صالح الطویان، أضواء السلف، الریاض، المملکة العربیة السعودیة، چاپ اول، 1420هـ/2000م. ج2، ص808.

#وسیله