تاریخچه گروه های جهادی وتکفیری در شاخ آفریقا
حسن الترابی به عنوان شخصیتی بارز در مخالفت با دولت نظامی ابراهیم عبود، پس از پایان تحصیلات در لندن و پاریس در سال 1964 به سودان بازگشت. وی در اکتبر سال 1964 اقدام به پایه گذاری جنبش میثاق اسلامی نمود و خود به عنوان دبیر کل آن انتخاب شد. در سال 1985، جبهه مذکور که در انتخابات با کسب 10 در صد آرا موفقیتی نسبی کسب کرده بود، به جبهه ملی گرای اسلامی تبدیل گردید.
در پی عهده گرفتن حکومت نجات در سال 1989 توسط حسن الترابی، نفوذ منطقه ای و بین المللی جبهه ملی گرای اسلامی که سیاست پناه دادن به حرکات آزادی بخش اسلامی و عربی را درپیش گرفت، گسترش یافت. به اسامه بن لادن اجازه داده شد در خارطوم اقامت گزیند و تسهیلات لازم برای مهاجرت تعداد بالایی از افراد جهادی از افغانستان، پاکستان، سومالی، مصر و اریتره به سودان نیز فراهم گردید تا از آنها در مبارزه با ارتش مردمی آزادی جنوب سودان استفاده شود.
در سال 1991، حسن الترابی تحت اشراف جبهه ملی گرای اسلامی، کنگره مردمی عربی اسلامی را به عنوان انجمنی برای گروه های اسلامی و همین طور آنهایی که به عنوان تندرو و افراطی توصیف می شدند، بنا نهاد. از جمله این گروه ها می توان به جهاد اسلامی مصر، جهاد اسلامی الجزایر، جنبش جهاد اسلامی اریتره و جهاد اسلامی سومالی اشاره کرد. در نتیجه این اقدامات، دولت ایالات متحده آمریکا در سال 1993 سودان را دولت حامی تروریسم اعلام نمود.
با برکناری حسن الترابی از رهبری حزب کنگره مردمی که در جریان تلاش وی برای محدود نمودن اختیارات عمر البشیر و ممانعت از انتخاب مجددش به عنوان رئیس جمهور در سال 1999 صورت گرفت، ترابی سمت ناظر کل اخوان المسلمین را در سودان نیز از دست داد.
1.جنبش جهاد اسلامی اریتره
این جنبش در سال 1975 در امتداد جبهه آزادی بخش اریتره و در اثنای جنگ نیابتی در اواخر دهه هشتاد میلادی مطرح شد و در آن، رژیم نظامی-کمونیستی اتیوپی به رهبری مانگستوهایله ماریام در یک طرف و نظام اتحاد سوسیالیستی سودان به رهبری جعفر نمیری در طرف دیگر حضور داشتند. در این مقطع، فعالیت جنبش های اسلامی جهادی افزایش یافت که از میان آنها می توان به تأسیس جنبش جهاد اسلامی اریتره و جنبش های رادیکال سلفی در سودان مانند جبهه آزادی بخش ملی اسلامی، سازمان پیشگامان مسلمان اریتره و انتفاضه اسلامی اشاره کرد. به رغم درخواست های جنبش جهاد اسلامی اریتره برای جذب سازمان های اسلامی همفکر جهت همکاری یا پیوستن به آن، در اواخر دهه هفتاد قرن بیستم، انشعاباتی مانند جنبش اصلاح اسلامی اریتره، سازمان ابوسهیل، جنبش نجات اسلامی ارریتره و حزب اسلامی عدالت و توسعه اریتره در این جنبش رخ داد. این سازمان های رادیکال در اریتره به بهانه رهایی و آزادی کشور، از اسلام به عنوان ایدئولوژی آزادی بخش استفاده می کردند.
2.اتحادیه اسلامی سومالی
در سومالی نیز جنبش های اسلامی مانند جنبش اتحادیه اسلامی اوایل دهه هشتاد در قرن بیستم با وحدت بین اتحاد جوانان مسلمان و جماعت اسلامی تأسیس شدند. این گروه از یک مجموعه تبلیغی مخالفت صلح آمیز با رژیم سیاد بری (رئیس جمهور) به سازمانی مسلح تبدیل شد که در درگیری های مسلحانه بعد از فروپاشی دولت سومالی در دهه هفتاد مشارکت داشت.
بر اساس گزارش مؤسسه سوئدی، رهبران اتحادیه، فارغ التحصیلان مدرسه «سلفی عربی اسلامی» در عربستان سعودی هستند که با استفاده از آموزش های اخوان المسلمین تصمیم داشتند در سومالی، امارت اسلامی برقرار کنند. آنها قصد داشتند این امارت را توسعه دهند تا بقیه مناطق شاخ آفریقا را که گزارش مؤسسه مذکور از آن به عنوان پیروزی توهم یاد می کند، دربرگیرد. فعالیت های اتحادیه در اوغادین «منطقه مورد اختلاف با اتیوپی) منجر به درگیری با دولت اتیوپی گردید و مدعی بود اتحادیه مذکور تعدادی پادگان نظامی را تحت نظارت خود دارد و از آنها برای آموزش مجموعه متنوعی از فعالیت ها به جنگجویانی از سومالی، اتیوپی، اریتره، کنیا و اوگاندا استفاده می کند.
3.اتحادیه دادگاه های اسلامی(سومالی)
ظهور اتحادیه دادگاه های اسلامی در سومالی همزمان با فروپاشی رژیم ژنرال سیاد بری انحلال دولت سومالی، پیکار جنبش های عشایری و شبه نظامیان و بازگشت کشور به حکومت دادگاه های اسلامی بود که رهبری آن را شیخ شریف احمد به عهده داشت. دادگاه های اسلامی، سیستمی به عنوان جانشین نظام پلیسی ارائه دادند و اعلام کردند که توانایی پایان دادن به هرج و مرج را دارند، کما اینکه در زمینه آموزش و بهداشت نیز خدماتی را ارائه دادند. با شروع سال 1999، مجموعه دادگاه های اسلامی به تنها منبع امنیت تبدیل شد. تدابیری که این گروه صورت داد، تأسیس دادگاه اتحاد اسلامی، تشکیل سازمان شبه نظامی و توسعه فعالیت هایی بود که شامل تسلط بر بازارهای مگادیشو و راه های اصلی می شد. در ادامه نیز گام های محکمی به منظور اجرای شریعت اسلامی صورت گرفت و موجب شد ائتلاف بین شریف و محمد سیاد بتواند بر بیشتر مناطق جنوب سومالی از جمله کیسمایو مسلط گردد.
در پاسخ این اقدامات، امرای جنگ( جنگ سالاران) سومالی با حمایت دولت جورج بوش دوم، رئیس جمهور وقت آمریکا برای اولین بار با اتحادیه اسلامی سومالی متحد شدند تا با تسلط دادگاه های اسلامی مقابله کنند؛ اما اتحادیه اسلامی نتوانست هیچ پیروزی بر دادگاه ها به دست آورد. در نهایت حمله ارتش اتیوپی در دسامبر 2006 موجب شد در مدت چند هفته، ضربات سهمگینی به اتحادیه دادگاه های اسلامی وارد شود.
4.جنبش جوانان سومالی( حرکة الشباب)
جنبش فوق در سال 2004 تحت اشراف اتحادیه دادگاه های اسلامی تشکیل شد، ولی پس از شکست این اتحادیه در برابر نیروهای اتیوپی، از آن جدا شد و اعلام استقلال کرد. جنبش جوانان به مقاومت در برابر ارتش اشغالگر اتیوپی ادامه داد تا اینکه در دسامبر 2008، آن را وادار به عقب نشینی نمود. رهبری جنبش جوانان سومالی را مختار علی روبو معروف به ابی منصور به عهده داشت. وی معاون وزیر دفاع در حکومت اتحادیه دادگاه های اسلامی بود و پس از او آدم حاشی عیرو رهبر گروه شد. مختار علی روبو در اردوگاه های نظامی افغانستان آموزش دیده بود. شاید موضوع آموزش در افغانستان موجب شده تا برخی به وجود رابطه بین القاعده و این گروه اشاره کنند و گنجاندن نام جنبش جوانان در لیست سازمان های تروریستی آمریکا نیز در همین رابطه باشد.
5.جریان های تکفیری در اتیوپی
به دنبال تحولاتی که پس از سقوط مانگستوهایله ماریام در سال 1991 در اتیوپی رخ داد، شرایط به وجود آمده زمینه مناسبی را جهت افزایش فعالیت مذهبی فراهم کرد که نتیجه آن ظهور گروه های اسلامی در این کشور مانند جنبش سلفی، جماعت تبلیغ و جنبش عقلانیت بود.
جماعت تبلیغ از جهت تعداد نفرات، بزرگ ترین جنبش اسلامی اتیوپی محسوب می شود که فعالیت های تبلیغاتی خود را درمیان مسلمانان به ویژه منطقه کوراج در آدیس ابابا متمرکز نمود؛ اما جنبش عقلانیت، گروهی غیر رسمی بود که هیچ گونه ساختار تشکیلاتی نداشت و در داخل دانشگاه آدیس پا گرفته بود. اعضای این گروه را دانشجویان و جوانان مناطق شهری تشکیل می دهند.
(برگرفته از کتاب: تکفیر و توحید؛ جستاری در مبانی، پیشگامان و اهداف گروه های تکفیری، ص204-208)
